Tabletki „dzień po” – działanie, bezpieczeństwo i skuteczność stosowania, działania niepożądane

Tabletki „dzień po” to tzw. antykoncepcja awaryjna, postkoitalna. Jest stosowana w nagłych przypadkach. Antykoncepcja „dzień po” jest wskazana do stosowania w ciągu 72 godzin lub 120 godzin (w zależności od produktu leczniczego) po stosunku płciowym bez skutecznego zabezpieczenia lub w sytuacji, gdy zastosowana metoda antykoncepcji zawiodła. Do takich sytuacji można zaliczyć:

• pęknięcie, zsunięcie się prezerwatywy podczas stosunku płciowego,
• wypadnięcie krążka domacicznego, spirali wewnątrzmacicznej,
• nie zażycie trzech i więcej tabletek antykoncepcyjnych dwuskładnikowych,
• pominięcie lub znaczne opóźnienie zażycia jednoskładnikowej tabletki antykoncepcyjnej,
• opóźnienie o kilka dni założenia antykoncepcyjnego pierścienia dopochwowego lub wyciągnięcie go na dłużej niż 3 godziny z pochwy,
• przesunięcie, przyklejenie z opóźnieniem, zbyt wczesne oderwanie plastra antykoncepcyjnego,
• zbyt późne przyjęcie iniekcji estrogenu powyżej 7 dni.

Światowa Organizacja Zdrowia dopuszcza użycie tabletki „dzień po” także w przypadku przemocy seksualnej. Należy podkreślić, że żadna z obecnie dostępnych metod antykoncepcji nie chroni całkowicie przed zajściem w ciążę. Wielu pacjentów zadaje sobie pytanie czy tabletki „dzień po” są legalne? Tak, z pewnością. Antykoncepcja „dzień po” jest dostępna w Polsce od 2018 roku wyłącznie na receptę i wymaga konsultacji lekarskiej. Są przeznaczone do doraźnego, sporadycznego stosowania i nie należy ich traktować jako regularnie zażywanej formy antykoncepcji. Tabletki „dzień po” nie są również traktowane jako środki wczesnoporonne. Stosowane leki w ramach antykoncepcji awaryjnej nie niszczą embrionu. Przed zażyciem leków należy zawsze wykluczyć ciążę, z uwagi na możliwe szkodliwe działanie na płód. Jakie są dostępne produkty lecznicze na polskim rynku farmaceutycznym stosowane w ramach antykoncepcji awaryjnej? Na czym polega ich działanie? Jaki są działania niepożądane tabletek „dzień po”? Odpowiedzi znajdziecie w tym wpisie.

Obecnie na polskim rynku farmaceutycznym są dostępne dwa produkty lecznicze pod nazwami handlowymi: EllaOne oraz Escapelle.

Tabletka EllaOne (octan uliprystalu) - jak działa?

Produkt leczniczy EllaOne zawiera substancje czynną – octan uliprystalu, który jest selektywnym modulatorem receptora progesteronowego. Działa jako częściowy antagonista progesteronu. Jest dostępny w formie tabletek, w dawce 30 mg. Mechanizm działania leku polega na hamowaniu lub opóźnieniu owulacji (przez wstrzymanie wyrzutu hormonu luteinizującego (LH)), co uniemożliwia zapłodnienie. Lek stosuje się doustnie nie później niż 120 godzin, tj. 5 dni po stosunku płciowym bez skutecznego zabezpieczenia lub jak wspomniano wyżej, gdy zastosowana metoda antykoncepcji zawiodła. Produkt leczniczy najlepiej jednak zażyć 24 godziny po stosunku płciowym, co zapewnia dużą skuteczność działania. Lek przyjmuje się niezależnie od posiłku oraz od dnia cyklu miesiączkowego. Jeżeli w ciągu 3 godzin od zażycia leku wystąpią wymioty, to wówczas należy przyjąć kolejną tabletkę. Czas 3 godzin nie pozwala na całkowite wchłonięcie się leku i tym samym nie gwarantuje skutecznego działania. Po zażyciu leku EllaOne nie zaleca się karmienia piersią przez tydzień.

Tabletka Escapelle (lewonorgestrel) - w jaki sposób zażyć?

Produkt leczniczy Escapelle zawiera substancję czynną – lewonorgestrel, który jest lewoskrętnym stereoizomerem norgestrelu i wykazuje działanie podobne do progesteronu. Lek jest dostępny w postaci tabletek, w dawce 1500 mcg. Mechanizm działania lewonorgestrelu nie został w pełni wyjaśniony. Wiadomo, że lek wpływa na endometrium i tworzy barierę dla plemników w drogach rodnych, uniemożliwiając ich przemieszczanie się i w konsekwencji zapłodnienie. Lewonorgestrel wykazuje także działanie przeciwestrogenne. Wywołuje zmiany w błonie śluzowej macicy i tym samym blokuje zagnieżdżenie zarodka. Nie jest skuteczny jeżeli doszło wcześniej, tzn. przed zażyciem leku, do implantacji. Escapelle wywiera również wpływ na skład śluzu szyjkowego i hamuje owulację. Lek stosuje się doustnie nie później niż 72 godzin, tj. 3 dni po stosunku płciowym bez skutecznego zabezpieczenia lub jak wspomniano wyżej, gdy zastosowana metoda antykoncepcji zawiodła. Produkt leczniczy najlepiej jednak zażyć w ciągu 12 godziny po stosunku płciowym, co zapewnia dużą skuteczność działania. Podobnie jak w przypadku EllaOne, jeżeli w ciągu 3 godzin od zażycia leku wystąpią wymioty, to wówczas należy przyjąć kolejną tabletkę.

Antykoncepcja awaryjna – przeciwwskazania do stosowania

Do przeciwwskazań dotyczących stosowania tabletek „dzień po” zalicza się głównie nadwrażliwość na substancje czynne lub substancje pomocnicze, dodatkowo wchodzące w skład tabletek. Do pozostałych przeciwskazań zalicza się również nowotwory hormonozależne, ciąże, karmienie piersią oraz zaburzenia zakrzepowo – zatorowe. Należy jednak zwrócić uwagę na zalecane środki ostrożności. Antykoncepcji „dzień po” nie należy stosować u kobiet z ciężką astmą, z dziedziczną nietolerancją galaktozy, zespołem złego wchłaniania glukozy – galaktozy, niedoborem laktazy typu Lapp. Nie zaleca się jednoczesnego stosowania leków EllaOne oraz Escapelle. Nie należy także przyjmować tabletek „dzień po” razem z takimi lekami jak rifampicyna, fenytoina, fenobarbital, karbamazepina, ziele dziurawca, z uwagi na możliwe interakcje, które mogą osłabić działanie i skuteczność tabletek „dzień po”.

Jakie są skutki uboczne tabletki „dzień po”? 

Leki stosowane w ramach antykoncepcji awaryjnej, podobnie jak inne produkty lecznicze, mogą wywoływać działania niepożądane. Podczas stosowania tabletki „dzień po” w sposób szczególny narażone są kobiety cierpiące na zaburzenia wątroby oraz nerek. Wśród skutków ubocznych wymienia się zaburzenia ze strony układu nerwowego, takie jak bóle i zawroty głowy, uczucie zmęczenia, zaburzenia nastroju oraz rzadziej występujące zmiany libido, bezsenność, zaburzenia smaku, omdlenia. Występujące bóle i zawroty głowy mogą doprowadzić do obniżenia koncentracji, dlatego po zastosowaniu leku nie powinno się prowadzić i obsługiwać pojazdów mechanicznych. Obserwuje się również zaburzenia ze strony żołądka i jelit: biegunkę, wymioty i bóle podbrzusza, niestrawności, wzdęcia. Mogą również wystąpić krwawienia z dróg rodnych, niezwiązane z miesiączką oraz opóźnienie miesiączki, tkliwość piersi, upławy, uderzenia gorąca, bóle pochwy i sromu. W przypadku opóźnienia miesiączki o ponad 7 dni należy skonsultować się z lekarzem. U osób z nadwrażliwością na substancje czynne mogą wystąpić wysypki skórne, pokrzywka, świąd. Leki mogą również zaostrzyć problemy skórne, jak trądzik.

Kiedy tabletka „dzień po” może nie zadziałać? Jak skuteczna jest antykoncepcja awaryjna?

Podsumowując informacje zawarte we wpisie należy podkreślić, że przyjmując tabletkę „dzień po” należy ściśle przestrzegać ram czasowych dotyczących produktów leczniczych Ella One i Escapelle. Zażycie leków po czasie dłuższym niż wskazany przez producentów może skutkować brakiem działania i skuteczności antykoncepcji awaryjnej.