Antykoncepcja awaryjna. Jak działa tabletka „dzień po”?

Antykoncepcja awaryjna zwana również tabletką „dzień po”, to jeden ze sposobów zapobiegania niechcianej ciąży. W Polsce antykoncepcja awaryjna jest dostępna wyłącznie na receptę od 2017 roku. Obecnie trwają pracę nad nowelizacją ustawy, która ma przywrócić dostępność tabletki „dzień po” bez przepisu lekarza. O bezpieczeństwo pacjentek będą dbać farmaceuci. Jak działa antykoncepcja awaryjna? Czy jest bezpieczna? Jakie mogą wystąpić działania niepożądane? O tym przeczytacie w poniższym wpisie. 

Antykoncepcja awaryjna – jak działa? Kiedy można ją zastosować?
 

W Polsce są dostępne dwa produkty lecznicze – tabletki „dzień po”. Leki można przyjąć w dowolnym dniu cyklu miesiączkowego, niezależnie od posiłku. W jakich sytuacjach dopuszcza się zastosowanie antykoncepcji awaryjnej? Jak już wspomniano w sytuacjach, gdy zachodzi ryzyko zajścia w niechcianą ciążę. Wśród nich wymienia się odbycie stosunku płciowego bez zabezpieczenia lub w przypadkach, gdy zastosowana metoda antykoncepcyjna okazała się nieskuteczna (na przykład pęknięcie/zsunięcie prezerwatywy). Należy podkreślić, że antykoncepcja awaryjna może być stosowana w sytuacjach nagłych. Nie może być stosowana jako stałą metoda antykoncepcji. Zgodnie z prawem lekarz i pielęgniarka mogą nie zrealizować świadczeń zdrowotnych niezgodnych z ich sumieniem. W takiej sytuacji mają obowiązek wskazać osobę lub placówkę, gdzie pomoc zostanie udzielona. Kwestię tę reguluje ustawa z roku 1996. 
 

Jeden rodzaj tabletki „dzień po” zawiera w składzie substancję czynną – octan uliprystalu (w dawce 30 mg). Jest dopuszczony do stosowania w ciągu 120 godzin (5 dni) od stosunku płciowego bez zabezpieczenia lub w sytuacji, gdy zastosowana metoda antykoncepcyjna jest nieskuteczna. Jeżeli w ciągu 3 godzin od przyjęcia leku wystąpią u pacjentki wymioty, to wówczas należy przyjąć jeszcze jedną tabletkę produktu leczniczego.  W jaki sposób działa octan uliprystalu? Jest to syntetyczny, selektywny modulator receptora progesteronowego. Główny mechanizm działania polega na hamowaniu lub opóźnianiu owulacji. Lek zażyty przed spodziewaną owulacją opóźnia pękanie pęcherzyków kobiet.
 

Drugi z dostępnych na rynku produktów leczniczych zawiera w swoim składzie substancje czynną – lewonorgestrel (w dawce 1,5 mg). Jest dostępny w postaci tabletki, która ulega rozpadowi w jamie ustnej. Lek najlepiej przyjąć w ciągu 12 godzin po stosunku płciowym bez skutecznego zabezpieczenia. Maksymalny czas, w którym pacjentka może przyjąć lek, by był skuteczny wynosi 72 godzin od stosunku płciowego. Mechanizm działania leku polega na zapobieganiu owulacji i zapłodnieniu, jeżeli stosunek płciowy miał miejsce w okresie przedowulacyjnym, kiedy prawdopodobieństwo zapłodnienia jest największe. Lewonorgestrel nie jest skuteczny, jeśli doszło do procesu implantacji.
 

Czy antykoncepcja awaryjna jest bezpieczna? 
 

Antykoncepcja awaryjna jest uznawana za bezpieczną, jeżeli jest przyjmowana doraźnie. Nie powinna zastępować stałej metody antykoncepcyjnej. Istnieją jednak określone grupy pacjentek, które powinny zachować szczególną ostrożność. W przypadku leku, który zawiera w składzie octan uliprystalu, dotyczy to w szczególności osób z zaburzeniami czynności nerek oraz wątroby. Leku nie  zaleca się stosować u pacjentek z ciężką astmą oskrzelową, dziedziczną nietolerancją galaktozy, zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy. Należy również zachować szczególną ostrożność w przypadku jednoczesnego stosowania leków/suplementów, które działają jak inhibitory/induktory enzymu wątrobowego CYP3A4 (na przykład fenytoina, karbamazepina, ziele dziurawca). Jednoczesne stosowanie z wymienionymi środkami może zaburzać działanie octanu uliprystalu i tym samym wpływać na skuteczność leku. Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania leku jest nadwrażliwość na substancję czynną oraz ciąża, karmienie piersią. Po przyjęciu produktu leczniczego, karmienie piersią nie jest zalecane przez jeden tydzień. Przeprowadzone badania kliniczne wskazują również, że octan uliprystalu może wykazywać mniejszą skuteczność działania u osób otyłych. Omawiany lek wpływa również niekorzystnie na działanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych, które zawierają progestagen. Lek może osłabiać działanie wymienionych leków. Dlatego też po zastosowaniu antykoncepcji awaryjnej, do czasu rozpoczęcia następnego cyklu miesiączkowego, zaleca się zabezpieczenie za pomocą metody mechanicznej. Zastosowanie produktu leczniczego z octanem uliprystalu nie zawsze zapobiega ciąży. 
 

Należy także zachować ostrożność stosując lek z lewonorgestrelem u pacjentek z zaburzonymi czynnościami wątroby, nerek oraz w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna. Podobnie w przypadku jednoczesnego stosowania leków/suplementów, które działają jak inhibitory/induktory enzymu wątrobowego CYP3A4 (na przykład fenytoina, karbamazepina, ziele dziurawca). Kobietom, które w czasie ostatnich czterech tygodni stosowały leki indukujące CYP3A4 i chcą zastosować antykoncepcję awaryjną, zaleca się zastosowanie niehormonalnej metody antykoncepcji w przypadkach nagłych (np. wkładka wewnątrzmaciczna z zawartością miedzi). Przyjęcie podwójnej dawki lewonorgestrelu (t.j. 3000 mikrogramów w ciągu 72 godzin po niezabezpieczonym stosunku płciowym) to alternatywne rozwiązanie dla kobiet, które nie mogą lub nie chcą korzystać z wkładki wewnątrzmacicznej. Przeciwwskazaniem do stosowania lewonorgestrelu jest nadwrażliwość na lek, ciąża oraz karmienie piersią. Antykoncepcja awaryjna nie zawsze zapobiega niepożądanej ciąży. Jeżeli krwawienie miesiączkowe opóźnia się o ponad 5 dni lub w dniu spodziewanej miesiączki wystąpi nietypowe krwawienie, należy wykluczyć ciążę. Jeżeli pomimo zastosowania tabletki „dzień po” stwierdzi się ciążę, należy uwzględnić możliwość wystąpienia ciąży pozamacicznej. Bezwzględne ryzyko wystąpienia ciąży pozamacicznej jest małe, ponieważ lewonorgestrel zapobiega owulacji i zapłodnieniu. Ciąża pozamaciczna może się rozwijać pomimo występowania krwawień z macicy. Dlatego nie zaleca się stosowania lewonorgestrelu u pacjentek z ryzykiem wystąpienia ciąży pozamacicznej.
 

Działania niepożądane
 

Produkty lecznicze klasyfikowane jako antykoncepcja awaryjna mogą powodować działania niepożądane. Wśród częstych skutków ubocznych octanu uliprystalu wymienia się:

- zaburzenia nastroju;
- ból głowy;
- zawroty głowy;
- mdłości;
- ból brzucha;
- wymioty;
- bóle mięśniowe;
- bolesne miesiączkowanie;
- zwiększoną wrażliwość piersi;
- zmęczenie.
 

Wśród najczęściej zgłaszanych działań niepożądanych lewonorgestrelu wymienia się:

- bóle i zawroty głowy;
- nudności;
- wymioty;
- biegunka;
- ból podbrzusza;
- nieregularne miesiączki;
- uczucie zmęczenia;
- zwiększoną wrażliwość piersi.
 

Ile kosztuje tabletka "dzień po"?
 

Tabletka „dzień po” należy do leków pełnopłatnych i nie podlega refundacji. Ceny mogą być zróżnicowane w zależności od apteki oraz w zależności od rodzaju produktu leczniczego. Ceny mogą się wahać od około 50 do 100 zł.