Rumianek lekarski – charakterystyka
Rumianek lekarski (łac. Matricaria chamomila L., Chamomilla recutita), znany również jako rumianek pospolity czy też pachnący, jest jedną z najczęściej stosowanych roślin leczniczych na świecie, o szerokim spektrum zastosowania zarówno w medycynie jak i kosmetologii oraz w farmacji. O niepospolitych właściwościach leczniczych tej powszechnie znanej rośliny, wykorzystywanych od wieków, przeczytasz w poniższym wpisie.
Roślina lecznicza jednoroczna, światłolubna, należąca do rodziny astrowatych (łac. Asteracae), o charakterystycznych pierzastych liściach i kwiatach zebranych w biało-żółte koszyczki. Może osiągać wysokość nawet do 60 cm. Występuje na terenach zarówno Europy, Azji jak i obu Ameryk oraz Australii. W Polsce rośnie głównie na łąkach, nieużytkach rolnych, przydomowych ogródkach, przydrożach. Jest również uprawiany na specjalnych plantacjach.
Rumianek lekarski można łatwo pomylić z innymi roślinami o podobnym wyglądzie, które nie posiadają właściwości leczniczych, jak na przykład rumian psi. Mogą one zwierać substancje szkodliwe dla naszego zdrowia, na przykład silne alergeny. Dlatego też należy zachować szczególną ostrożność, jeżeli chcemy samodzielnie zebrać i zasuszyć koszyczki rumianku lekarskiego. Cechą charakterystyczną rośliny leczniczej, która pozwala odróżnić omawiany gatunek od pozostałych – podobnych, jest zapach oraz puste wnętrze koszyczków. Warto również sięgnąć po literaturę fachową, na przykład atlas roślin.
Składniki aktywne rumianku lekarskiego
Surowcem stosowanym w ziołolecznictwie są biało-żółte koszyczki rumianku (łac. Matricariae flos) zbierane w początkowym okresie kwitnienia rośliny. Zbiory przeprowadzane są w suche, słoneczne dni, w godzinach popołudniowych – wtedy w roślinach znajduje się najwięcej substancji czynnych. Głównym bogactwem kwiatów rumianku jest olejek eteryczny, zawierający cenne składniki, takie jak bisabolol, chamazulen, mircen, apigenina czy matrycyna i wiele innych. W fitoterapii zastosowanie znalazły również inne związki aktywne kwiatów rumianku lekarskiego: flawonoidy, kwasy fenolowe, kumaryny i polisacharydy.
Jakie właściwości lecznicze ma rumianek lekarski?
Rumianek lekarski posiada liczne właściwości lecznicze, znane od starożytności, potwierdzone badaniami naukowymi. Pozwoliło to na jego szerokie zastosowanie w ziołolecznictwie, a także kosmetologii. Należy jednak podkreślić, że działanie rumianku lekarskiego jest oparte na jego długotrwałym stosowaniu. A zatem na co pomaga rumianek? Jakie są jego dobroczynne właściwości rumianku, które możemy wykorzystać na co dzień?
- Właściwości przeciwzapalne
Jakie właściwości ma rumianek lekarski wie chyba każdy. Surowiec wykazuje zarówno zewnętrzne – miejscowe, jak i wewnętrzne działanie przeciwzapalne. Odpowiadają za nie głównie składniki olejku eterycznego, takie jak bisabolol, apigenina i chamazulen. Hamują one aktywność enzymów biorących udział w powstawaniu stanu zapalnego – między innymi 5-lipooksygenazy, cyklooksygenazy oraz utlenianie kwasu arachidowego.
Rumianek lekarski znalazł zastosowanie jako zewnętrzny i doustny środek działający przeciwzapalnie. Napar z rośliny leczniczej stosuje się w postaci płukanek w stanach zapalnych i łagodnych owrzodzeniach błony śluzowej gardła i jamy ustnej, powstałych po zabiegach stomatologicznych lub towarzyszących przeziębieniu. Powszechne jest również stosowanie okładów z rumianku, które zmniejszają obrzęki i stany zapalne spojówek, skóry powiek. Rumianek na rany przyspiesza proces gojenia, łagodzi oparzenia (również słoneczne) i niewielkie czyraki. Właściwości kojące i przeciwzapalne rumianku lekarskiego wykorzystuje się zewnętrznie również w leczeniu żylaków odbytu, owrzodzeń skóry, odleżyn. Płukanki z rumianku mogą też pomóc w dolegliwościach związanych z upławami i stanami zapalnymi pochwy i sromu. Herbatę rumiankową można podawać doustnie w celu złagodzenia stanów zapalnych układu moczowego.
Najpopularniejszymi postaciami, w których stosuje się rumianek lekarski są napary, płukanki, okłady. Stąd też ważne jest by wiedzieć jak prawidłowo je przygotować.
Napary z rumianku 3g kwiatów rumianku zalać 250 ml wrzącej wody. Zaparzać pod przykryciem 10-15 minut. Przecedzić. Pić ciepły napar 2-3 razy dziennie. W przypadku dzieci od 6. miesiąca życia do 2 lat należy: 1,5 g kwiatów rumianku zaparzać w 150 ml wrzącej wody. Podawać dziecku ⅓-⅔ (50-100 ml) przygotowanego napar. Należy stosować zawsze świeżo przygotowany napar.
Herbata rumiankowa do płukania: 1,5 – 4,5g kwiatów rumianku zalać 100 ml wrzącej wody. Zaparzać pod przykryciem 10-15 minut. Przecedzić. Przygotowany napar stosować do płukania jamy ustnej i gardła.
Okłady z rumianku: 3-9g kwiatów rumianku zalać 100 ml wrzącej wody. Zaparzać pod przykryciem 10-15 minut. Przecedzić. Stosować do przemywania i okładów (nasączone opatrunki). Stosować kilka razy na dobę.·
- Właściwości przeciwwrzodowe
Picie rumianku lekarskiego łagodzi objawy choroby wrzodowej, poprzez zmniejszenie uszkodzenia błony śluzowej żołądka.·
- Właściwości spazmolityczne
Kolejną cenną właściwością rumianku lekarskiego jest działanie spazmolityczne – rozkurczowe na mięśnie gładkie, potwierdzone licznymi badaniami naukowymi. Rumianek do picia zaleca się w leczeniu dolegliwości żołądkowo-jelitowych, takich jak skurcze i wzdęcia, w bólach miesiączkowych. Rumianek na jelita wywiera dobroczynny wpływ regulując ich perystaltykę. Herbatka rumiankowa jest z powodzeniem stosowane u najmłodszych, pomagając w łagodzeniu objawów kolki czy też trudności z zasypianiem. W ich skład oprócz rumianku lekarskiego mogą wchodzić również inne rośliny lecznicze, na przykład koper włoski, anyż.
- Właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze
Substancje aktywne olejku eterycznego, który jest składnikiem rumianku lekarskiego, w szczególności chamazulen i bisabolol, działają bakteriobójczo i przeciwgrzybiczo. Pomagają w leczeniu zakażeń wywołanych m.in. bakterią Staphylococcus aureus czy drożdżakiem Candida albicans. Pozwoliło to na wykorzystanie wyciągów z kwiatów rumianku pospolitego w leczeniu trudno gojących się ran, oparzeń słonecznych i owrzodzeń. Stosuje się je głownie w postaci naparów, okładów oraz składników maści.
- Właściwości uspokajające
Rumianek lekarski wywiera również efekt uspokajający. Dotychczasowe badania kliniczne wskazują, że za działanie to odpowiada składnik olejku eterycznego – apigenina. Napar z rumianku stosuje się w celu złagodzenia umiarkowanych dolegliwości lękowych, zmniejszenia nadmiernego stresu. Jest polecany także w stanach napięcia nerwowego i trudnościach z zasypianiem.
Rumianek lekarski wykazuje także działanie ochronne na trzustkę oraz pomaga zapobiegać nadmiernemu wzrostowi glukozy we krwi.·
Rumianek lekarski na skórę w kosmetologii
Rumianek lekarski znalazł również bogate zastosowanie w kosmetologii. Rzadko wywołuje reakcje alergiczne i fotouczulające, dlatego też z dużym powodzeniem jest stosowany jako składnik aktywny kosmetyków i dermokosmetyków. Rumianek na skórę może stanowić składnik maści, kremów, toników do twarzy o działaniu łagodzącym i zmniejszającym zaczerwienienie. Żele pod oczy i na powieki, zwierające wyciąg z rumianku lekarskiego działają kojąco i łagodząco. Zmniejszają również cienie pod oczami, skłonność do powstawania opuchnięć skóry powiek, zapewniając tym samym efekt nawilżonej, rozjaśnionej i wypoczętej skóry okolic oczu oraz powiek. Z kolei szampony zawierające wyciąg z rumianku znalazły zastosowanie jako naturalne płukanki rozjaśniające kolor włosów. Stosowanie ziołowego naparu podczas mycia dodaje włosom blasku, a także wzmacnia, regeneruje, łagodzi podrażnienia i swędzenie skóry. Właściwości kojące i przeciwzapalne rumianku lekarskiego wykorzystano również w preparatach przeznaczonych do higieny intymnej.
Rumianek lekarski w stomatologii
Wyciągi z rumianku lekarskiego są często stosowane jako składniki preparatów stomatologicznych wykorzystywanych w codziennej pielęgnacji i higienie jamy ustnej. Na rynku są dostępne płyny do płukania np dentosept oraz pasty do zębów, o właściwościach przeciwzapalnych, antyseptycznych, łagodzące ból i dolegliwości związane z nadwrażliwością dziąseł.
Czy rumianek lekarski może być bezpiecznie stosowany przez wszystkich?
Rumianek lekarski nie jest toksyczny dla zdrowia człowieka. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) klasyfikuje rumianek pospolity jako surowiec bezpieczny. Wg monografii ESCOP (ang. European Scientific Cooperative on Phytotherapy) rumianek pospolity należy do kategorii A bezpieczeństwa stosowania ziół w ciąży, tzn. do grupy leków, które po przebadaniu na kobietach ciężarnych nie wykazywały szkodliwego działania na płód i są uznane za bezpieczne podczas stosowania w ciąży. Możliwość uszkodzenia płodu podczas ich zażywania wydaje się bardzo mało prawdopodobna. Dlatego też rumianek lekarski może być przyjmowany przez ciężarne, np. jako środek o doraźnym działaniu kojącym dolegliwości ze strony układu pokarmowego w tym niestrawność czy stany zapalne.
W bardzo rzadkich przypadkach może wystąpić reakcja nadwrażliwości na rumianek (np. alergia kontaktowa). Reakcja ta może wystąpić u osób uczulonych na rośliny z rodziny astrowatych (łąc. Asteraceae) np. bylica, piołun. Dlatego też należy zachować szczególną ostrożność, stosując przetwory z rumianku lekarskiego u osób z nadwrażliwością na rośliny z rodziny astrowatych.
Ponadto, należy również zachować ostrożność podając wyciąg z rumianku pacjentom, którzy zażywają doustne leki przeciwzakrzepowe oraz u kobiet stosujących hormonalną terapię zastępczą (HTZ) ze względu na ryzyko interakcji lekowych. Przyjmowanie preparatów na bazie rumianku lekarskiego powinno być w tym przypadku poprzedzone konsultacją z lekarzem lub farmaceutą.
