Witamina D pełni wiele istotnych funkcji w naszym organizmie oraz uczestniczy w procesach wpływających na nasze zdrowie. Należy do witamin syntetyzowanych w organizmie. Głównym źródłem jest synteza skórna pod wpływem działania promieni słonecznych. Aby w pełni pokryć zapotrzebowanie organizmu na witaminę D, należy przebywać na słońcu codziennie przez przynajmniej 15 minut z odsłoniętymi minimum 18% powierzchni ciała, w godzinach między 10:00 a 15:00. Synteza skórna witaminy D jest zależna od wielu czynników, takich jak: szerokość geograficzna, pora roku, pora dnia, stopień zanieczyszczenia powietrza, stosowana ochrona przeciwsłoneczna (kremy z filtrami UV, odzież), wiek, pigmentacja skóry Z produktów spożywczych można pokryć około 10-20% zapotrzebowania dziennego. Niestety, jak dowodzą wyniki licznych badań nawet 90% dzieci i dorosłych w Polsce zmaga się z niedoborem witaminy D. Z pewnością wpływa na to umiarkowany klimat, w którym żyjemy oraz dieta zawierająca żywność przetworzoną, ubogą w składniki odżywcze. Jakie są objawy niedoboru witaminy D? Jak prawidłowo suplementować witaminę D? Jak dobrać odpowiednią dawkę witaminy D u dzieci i dorosłych?

Witamina D – funkcje i rola w organizmie

Witamina D to grupa rozpuszczalnych w tłuszczach steroidowych organicznych związków chemicznych. Wyróżniamy dwie podstawowe formy witaminy D:

  • witamina D2 (ergokalcyferol) – występującą w organizmach roślinnych/grzybów (zwłaszcza pieczarki, drożdże piwne),
  • witamina D3 (cholekalcyferol) – występującą w organizmach zwierzęcych (głównie w tłustych rybach, ser, masło, śmietana).

Należy również podkreślić, że żadna z wymienionych powyżej form nie jest aktywna biologicznie w naszym organizmie. Jest to możliwe dopiero po przekształceniu w postać czynną witaminy D –  kalcytriol, który powstaje w wyniku reakcji hydroksylacji w wątrobie i następnie w nerkach. Badania wskazują, że choć obie formy witaminy D dobrze wchłaniają się w organizmie, to witamina D3 lepiej podwyższa poziom aktywnego związku.

Początkowo wskazywano na istotną rolę witaminy D w procesie regulacji gospodarki wapniowo – fosforanowej kości, zapobieganiu demineralizacji układu kostnego i osteoporozie. Obecnie znane spektrum właściwości witaminy D jest znacznie szersze. Badania kliniczne wskazują na korzystny wpływ omawianej witaminy na odporność organizmu. Może to być związane z pobudzeniem pracy układu odpornościowego oraz działaniem przeciwzapalnym. Wskazuje się również na wpływ kalcytriolu na zmniejszenie ryzyka zachorowania na choroby cywilizacyjne (cukrzyca, miażdżyca, otyłość, zespół metaboliczny), układu sercowo-naczyniowego (choroba niedokrwienna serca, nadciśnienie tętnicze), choroby autoimmunologiczne (choroba Hashimoto, reumatoidalne zapalenie stawów), niektórych chorób nowotworowych. Ponadto, wykazano, że witamina D wpływa także korzystnie na układ krwionośny. Reguluje pracę serca i poprawia działanie śródbłonka naczyń krwionośnych, moduluje proces zapalny oraz zwapnienia tkanek. Chroni przed powstawaniem blaszki miażdżycowej. Witamina D może odgrywać również rolę kardioprotekcyjną u osób po zawale serca, z migotaniem przedsionków.

Niedobór witaminy D – objawy

Wśród przyczyn niedoboru witaminy D najczęściej wymienia się niewystarczającą ekspozycję na działanie promieni słonecznych oraz jej małe spożycie wraz z pokarmem. Rzadziej występują w populacji takie przyczyny jak, zaburzenia wchłaniania oraz powstawania aktywnych biologicznie form witaminy D.

Poniżej przedstawimy częste skutki niedoboru witaminy D.

  • Wpływ niedoboru witaminy D na układ kostno-mięśniowy

Brak witaminy D w organizmie prowadzi do zaburzeń w gospodarce wapniowo-fosforanowej, zmniejszenia wchłaniania wapnia w kościach oraz demineralizacji kości. U dzieci może to prowadzić do krzywicy – która objawia się między innymi zniekształceniem, deformacją kości, spowolnieniem wzrostu, anemią. Zmniejszenie mineralizacji kości i niedobór witaminy D3 u osób dorosłych to osteomalacja. Brak witaminy D u osób starszych może prowadzić do utraty gęstości kości i rozwoju osteoporozy. U osób z osteoporozą obserwuje się zwiększoną tendencje do złamań i urazów kostnych, nawet przy bardzo małych obciążeniach.

Niedobór witaminy D może prowadzić także do zaburzenia prawidłowego funkcjonowania układu mięśniowego. Wśród objawów wymienia się przewlekły ból mięśni, niewystarczającą regenerację tkanki mięśniowej. Badania kliniczne wskazują również, że prawidłowa suplementacja witaminy D wpływa korzystnie na atrofię mięśniową.

  • Wpływ niedoboru witaminy D na skórę, włosy i paznokcie

Wykazano również możliwą korelację pomiędzy kondycją skóry, włosów, paznokci a niedoborem witaminy D. Otóż, omawiana witamina bierze udział w procesach warunkujących regenerację i odnowę skóry, paznokci oraz w cyklu życia włosów. Jej niewystarczająca ilość w organizmie skutkuje pogorszeniem stanu skóry, wypadaniem włosów. Wpływa również niekorzystnie na proces gojenia się ran skóry.

  • Wpływ niedoboru witaminy D na układ nerwowy

Niedobory witaminy D w organizmie mogą także powodować chroniczne zmęczenie, zaburzenia snu. U osób z dużym brakiem witaminy D obserwuje się także zaburzenia nastroju. Można to tłumaczyć obniżonym poziomem hormonów wpływających na dobre samopoczucie, w syntezie których pośredniczy witamina D – serotoniny i dopaminy.

  • Wpływ niedoboru witaminy D na układ odpornościowy

Wyniki ostatnich badań klinicznych wskazują, że jedynie forma D3 ma korzystny wpływ na nasz układ odpornościowy. Niedobór witaminy D3 osłabia układ odpornościowy w walce z infekcjami wirusowymi czy też bakteryjnymi. Witamina D3 odpowiada między innymi za aktywację limfocytów T, przekształcenie monocytów do makrofagów, które niszczą drobnoustroje oraz za produkcję peptydów przeciwdrobnoustrojowych. Niedobory witaminy D3 mogą mieć istotne konsekwencje dla naszej odporności.

  • Stomatolodzy wskazują również na związek niedoboru witaminy D z rozwojem próchnicy i trudnym gojeniem się tkanek dziąseł.

Niedobór witaminy D a ryzyko rozwoju chorób układu krążenia

Wyniki przeprowadzonych badań klinicznych oraz metaanaliz wskazują na zwiększone ryzyko rozwoju zaburzeń sercowo-naczyniowych u osób z niedoborem witaminy D, takich jak nadciśnienie tętnicze, niewydolność serca, migotanie przedsionków, choroba niedokrwienna serca, miażdżyca naczyń krwionośnych. Wpływ witaminy D na ryzyko chorób układu krążenia może się wiązać z jej oddziaływaniem na układ renina-angiotensyna (RA). Wskaźnikiem niedoboru witaminy D jest podwyższony poziom parathormonu (PH), wynikający z niedoboru wapnia. Parathormon ma bezpośredni negatywny wpływ na układ krążenia, powodując dysfunkcję śródbłonka, rozwój nadciśnienia tętniczego krwi, wzrost sztywności aorty, dyslipidemię, hiperglikemię. Zwiększony poziom parathormonu jest związany także z większą śmiertelnością z przyczyn sercowych.

Niedobór witaminy D a ryzyko cukrzycy

Naukowcy wskazują także na zwiększone ryzyko insulinooporności i rozwoju cukrzycy u osób z niedoborem witaminy D. Brak omawianej witaminy może skutkować zaburzonym funkcjonowaniem komórek β wysp trzustkowych, upośledzonym wydzielaniem insuliny oraz wzrostem stężenia prozapalnych cytokin odpowiedzialnych za apoptozę komórek β.

Niedobór witaminy D a ryzyko chorób nowotworowych

Wykazano w badaniach, że występowanie częstych postaci raka, takich jak: rak piersi, rak jelita grubego, rak odbytnicy, rak macicy, rak jajników, rak gruczołu krokowego i białaczka limfatyczna, może mieć negatywny związek z niskim poziomem witaminy D w surowicy krwi. Zaobserwowano, że witamina D działa antykancerogennie, a jej prawidłowy poziom zmniejsza częstość występowania chorób nowotworowych u osób.

Suplementacja witaminy D

Podsumowując, witamina D pełni niezwykle istotne funkcje w naszym organizmie i jest niezbędna dla utrzymania zdrowia w szerokim pojęciu tego słowa. Z uwagi na liczne czynniki ograniczające jej syntezę skórną pod wpływem promieni słonecznym oraz niewystarczająca ilość w pożywieniu, niezbędna jest jej właściwa suplementacja. Celem jest osiągnięcie optymalnego stężenia w surowicy krwi metabolitu 25(OH)D na poziomie 30–50 ng/ml (75–125 nmol/l). Zaleca się, aby zakup produktu bez recepty z witaminą D, był poprzedzony badaniem laboratoryjnym z krwi i oznaczeniem poziomu 25(OH)D. Badanie to jest powszechnie dostępne i niedrogie. Na jego podstawie, w porozumieniu z lekarzem lub farmaceutą należy dobrać prawidłową dawkę witaminy D. Należy podkreślić, że zarówno niedobór jak i jej nadmiar może być niekorzystny dla naszego zdrowia. Nadmiar witaminy D może skutkować mdłościami, wymiotami, biegunką oraz nieprawidłowym odkładaniem wapnia w narządach (np. w nerkach).

Jakie są obowiązujące normy witaminy D?

  • noworodki i dzieci do 6 miesiąca życia – 400 j.m./dobę, do 12 miesiąca życia – 400-600 j.m./dobę,
  • dzieci od 1 do 10 r.ż. – 600-1000 j.m./dobę,
  • młodzież 11-18 lat – 800-2000 j.m./dobę,
  • dorośli 19-65 lat – 800-2000 j.m./dobę,
  • dorośli 65-75 lat – 800-2000 j.m./dobę,
  • dorośli > 75 lat – 2 000 j. m/dobę (u osób starszych suplementacja powinna być prowadzona pod kontrolą lekarza),
  • kobiety w ciąży i karmiące piersią – suplementację należy przeprowadzić w oparciu o badanie laboratoryjne z krwi metabolitu witaminy D 25-(OH)D,

Specjalna grupa ryzyka obejmuje osoby otyłe, które wymagają podwójnej dawki witaminy D w odniesieniu do dawek zalecanych dla osób w tym samym wieku, o prawidłowej masie ciała.

Wśród pacjentów przychodzących do apteki pojawiają się często wątpliwości związane z witaminą D:

Kiedy brać witaminę D?  Rano czy wieczorem?

Otóż nie ma to większego znaczenia. Ważne jest by przyjmować ją wraz z pożywieniem, najlepiej tłustym, ponieważ zapewnia to lepszą wchłanianie.

Czy witaminę D można brać przez cały rok?

Pamiętajmy, że z uwagi na czynniki ograniczające syntezę skórną witaminy D w naszej strefie klimatycznej, należy ją suplementować przez cały rok, dopasowując odpowiednio dawkę do pory roku.

Jak długo trwa uzupełnianie witaminy D? Po jakim czasie zaczyna działać witamina D?

Odpowiedź na to pytanie nie jest oczywista. Zależy to bowiem od poziomu niedoboru, z którym zmaga się pacjent oraz od innych czynników, jak wiek czy choroby współistniejące. Czasami zajmuje to kilka tygodni, a niekiedy kilka miesięcy.