Zespół jelita drażliwego, nazywany również zespołem jelita nadwrażliwego czy też IBS  (ang. irritable bowel syndrom) to przewlekła choroba czynnościowa jelit, która występuję w każdym wieku. Szacuje się, że na IBS może cierpieć nawet 15–20% całej populacji, zwłaszcza w krajach wysoko rozwiniętych. Kobiety chorują częściej niż mężczyźni.

Jakie są przyczyny rozwoju zespołu jelita drażliwego? – charakterystyka

Zespół jelita drażliwego to przewlekła i nawracająca choroba czynnościowa jelita cienkiego i grubego, w której objawami dominującymi są bóle brzucha oraz wzdęcia i/lub zaparcia i/lub biegunka lub naprzemienne występowanie obu. Wymienione zaburzenia nie są spowodowane zmianami organicznymi lub biochemicznymi, takimi jak zakażenie, zatrucie czy też zapalenie. Co jest przyczyną zespołu jelita drażliwego? Zacznijmy od wyjaśnienia, że dokładna przyczyna nie została dotąd w pełni wyjaśniona. Wiadomo, że patogeneza choroby jest złożona. Wśród czynników, które determinują rozwój IBS wymienia się:

  • zaburzenia regulacji osi mózg – jelito,
  • zaburzenia składu mikrobioty jelitowej (dysbioza),
  • zaburzenia perystaltyki jelit i ich czynności wydzielniczej jelit,
  • wzmożenie czucia trzewnego, czyli odczuwania bodźców z narządów wewnętrznych,
  • przebycie biegunki infekcyjnej.

U chorych z IBS obserwuje się również zaburzenia psychiczne, takie jak zaburzenia osobowości, niepokój, depresja. Szacuje się, że objawy te występują u około 70 – 90% pacjentów.

Zespół jelita drażliwego jest chorobą przewlekłą. U większości chorych objawy nawracają. Choroba ma jednak łagodny przebieg i  nie prowadzi do wyniszczenia.


Jak zdiagnozować IBS?

Postawienie właściwej diagnozy w przypadku IBS może dostarczyć wielu trudności. Zespół jelita drażliwego może być błędnie mylony z innymi czynnościowymi zaburzeniami jelit czy też innymi schorzeniami. Do chorób, które wymagają różnicowania z zespołem jelita drażliwego zalicza się:

  • chorobę trzewną,
  • nieswoiste zapalenie jelit,
  • choroby tarczycy,
  • choroby pasożytnicze i bakteryjne jelit,
  • endometriozę,
  • alergie,
  • nowotwory.

Podstawą diagnozy jest wywiad, w którym lekarz ocenia charakter objawów, ich częstotliwość. W celu postawienia prawidłowej diagnozy można również wykonać badania diagnostyczne. Wśród nich wymienia się między innymi badanie morfologii krwi, badanie białka C-reaktywnego (CRP), hormonów tarczycy, badania krwi w kierunku celiakii, test tolerancji laktozy, USG jamy brzusznej, test oddechowy w kierunku zespołu rozrostu bakteryjnego. W niektórych przypadkach konieczne jest wykonanie również kolonoskopii i gastroskopii. Obecnie nie istnieją testy diagnostyczne potwierdzające IBS.

Kluczowym kryterium rozpoznania zespołu jelita drażliwego jest nawracający ból brzucha, minimum jeden dzień w tygodniu przez ostatnie trzy miesiące (z początkiem objawów co najmniej pół roku) przed rozpoznaniem, któremu towarzyszą co najmniej dwie z wymienionych poniżej cech:

  • defekacja,
  • zmiana częstotliwości wypróżnień,
  • zmiana konsystencji stolca.

Objawy zespołu jelita drażliwego

Z uwagi na objawy charakterystyczne dla IBS wyróżnia się 4 postaci choroby:

  • IBS-C – z dominującym zaparciem,
  • IBS-D – z dominującą biegunką,
  • IBS-M – mieszana,
  • IBS-U – niezróżnicowana (niesklasyfikowana, nieokreślona).

Podstawowym objawem, łączącym wszystkie postaci IBS jest stały lub nawracający ból brzucha w podbrzuszu i lewej dolnej części brzucha, który rzadko występuje w nocy. Może być ostry i kurczowy. Objawy nocne odczuwają zwykle pacjenci z bezsennością.

Wśród innych objawów wymienia się:

  • biegunkę – stolec ma postać wodnistą lub półpłynną. Mogą występować częstsze wypróżnienia, którym zwykle towarzyszy gwałtowne parcie, zwłaszcza po posiłkach, w stresie i w godzinach porannych;
  • zaparcia – częstość wypróżnień jest zmniejszona, stolec ma postać  twardą, bryłowatą i jest zwykle oddawany z bólem, wysiłkiem. Po oddaniu stolca może pojawić się uczucie niepełnego wypróżnienia;
  • wzdęcia;
  • obecność śluzu w kale;
  • nudności, wymioty;
  • zgaga;
  • zaburzenia lękowe, stany depresyjne;
  • bóle głowy;
  • zmęczenie;
  • częstsze oddawanie moczu.


Jak leczyć zespół jelita drażliwego?

Leczenie farmakologiczne pełni rolę wspomagającą w IBS. Zastosowane leki działają objawowo i mają na celu złagodzenie objawów. W przypadku, gdy chory odczuwa nasilenie dolegliwości związanych z zespołem jelita drażliwego w stresie, należy zasięgnąć wsparcia u psychologa. Leczenie psychologiczne może być wskazane, gdy leczenie objawowe trwające nie przynosi efektów przez okres 3 – 6 miesięcy.

Do leków, które stosuje się w leczeniu zespołu jelita drażliwego, należą:

  • trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne dostępne na receptę (nortryptylina, dezypramina, imipramina lub amitryptylina), które łagodzą między innymi dolegliwości bólowe,
  • leki działające rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego (drotaweryna, hioscyna, mebeweryna, alweryna, olejek z mięty pieprzowej), które można zakupić bez recepty.

W przypadku biegunki można stosować doraźnie środki zapierające, przeciwbiegunkowe takie jak loperamid, który również można kupić w aptece bez recepty.

U osób, u których występują zaparcia, stosuje się środki przeczyszczające, na przykład makrogole.

W aptekach można również – po zasięgnięciu porady farmaceuty, nabyć preparaty łagodzące objawy IBS. Wśród nich wymienia się:

  • probiotyki,
  • kwas masłowy,
  • rumianek.

Kwas masłowy to produkt fermentacji prowadzonej przez mikrobiotę jelitową. Wykazuje szeroki zakres korzystnych działań metabolicznych na poziomie przewodu pokarmowego i tkanek obwodowych, w tym stanowi główne źródło energii dla komórek śluzówki jelita grubego, ma działanie ochronne, regeneracyjne i odżywcze na błonę śluzową jelit.

Znaczenie diety w zespole jelita drażliwego

Jednym z podstawowych elementów właściwego procesu leczenia IBS jest przestrzeganie diety. W większości przypadków u chorych z zespołem jelita drażliwego, obserwuje się związek występowania objawów z przyjmowaniem określonych pokarmów. Posiłki należy spożywać regularnie i bez pośpiechu. Zaleca się:

  • ograniczenie spożycia kawy, alkoholu;
  • unikanie potraw zawierających dużo węglowodanów złożonych, które nie rozkładają się w przewodzie pokarmowym, oraz pokarmów wzdymających, takich jak fasola, kapusta, kalafior i brukselka;
  • ostrych przypraw;
  • stosowanie diety bogatej w błonnik rozpuszczalny, takich jak świeże warzywa i owoce oraz nasiona babki płesznika, babki lancetowatej, otręby owsiane. Błonnik nierozpuszczalny (np. w otrębach pszennych, ziarnach zbóż i niektórych warzywach) może nasilać dolegliwości bólowe, wzdęcia;
  • stosowanie diety o małej zawartości składników FODMAP, czyli fermentujących oligo-, di- i monosacharydów oraz polioli (ang. fermentable oligo-, di-, monosaccharides and polyols), które mają niekorzystny wpływ na przebieg zespołu jelita drażliwego. Do FODMAP zalicza się między innymi sacharozę, fruktozę obecną w miodzie oraz owocach, laktozę, sorbitol występujący powszechnie w słodzikach spożywczych;
  • stosowanie diety bezglutenowej może być korzystna u osób z nadwrażliwością na gluten.