Cholesterol pełni istotną rolę w naszym organizmie i odpowiada za prawidłowy przebieg wielu procesów biochemicznych. Pomimo to, zbyt wysoki poziom cholesterolu we krwi jest niebezpieczny dla zdrowia. Hipercholesterolemia znacznie zwiększa ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych oraz jest jedną z najczęstszych przyczyn zgonów i hospitalizacji w Europie. Według statystyk około 60% osób dorosłych w Polsce zmaga się z hipercholesterolemią. Zbyt wysoki poziom cholesterolu we krwi może się przyczynić do rozwoju wielu poważnych chorób, jak miażdżyca czy choroba wieńcowa. Jaki jest zatem prawidłowy cholesterol we krwi? Który rodzaj cholesterolu jest szczególnie niebezpieczny dla naszego zdrowia? Jak obniżyć poziom cholesterolu? Kiedy należy wdrożyć odpowiednie leczenie? Na te i inne pytania odpowiemy w poniższym artykule.
Cholesterol – definicja, rola w organizmie
Co to jest cholesterol? Cholesterol to organiczny związek chemiczny. Występuje zarówno w osoczu krwi jak i w tkankach. Należy do grupy lipidów. Większość cholesterolu powstaje endogennie – w wyniku biosyntezy. Jest głównie wytwarzany w wątrobie, w mniejszych ilościach w jelitach i skórze. Pochodzi również ze źródeł egzogennych (około 20%) i jest dostarczany wraz z pożywieniem. Całkowity poziom cholesterolu we krwi określa się mianem cholesterolu całkowitego (TC), na który składa się zarówno cholesterol dostarczany z pokarmem jak i endogenny, produkowany przez organizm.Jest składnikiem stabilizującym błony komórkowe, prekursorem wielu ważnych steroidów, takich jak kwasy żółciowe i hormony steroidowe. Odgrywa kluczową rolę w wielu procesach biochemicznych, m.in.: w syntezie witaminy D3 oraz w produkcji hormonów steroidowych – kortyzonu, testosteronu, estrogenów czy progesteronu. Jest również składnikiem otoczki mielinowej komórek nerwowych, wspomagając prawidłowe przekazywanie sygnałów nerwowych. Cholesterol jest transportowany we krwi w połączeniu z białkami – w formie lipoprotein, które różnią się gęstością. Na tej podstawie wyróżnia się dwa rodzaje cholesterolu: LDL, o małej gęstości, HDL o dużej gęstości oraz IDL, o pośredniej gęstości i VLDL, o bardzo małej gęstości.
Cholesterol – norma
Według Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego za nieprawidłowe uznaje się następujące stężenia:
- cholesterolu całkowitego (TC) ≥ 5,0 mmol/l (190 mg/dl),
- cholesterolu LDL ≥ 3,0 mmol/l (115 mg/dl),
- trójglicerydy < 1,7 mmol/l (150 mg/dl).
Uznaje się za prawidłowe stężenie cholesterolu HDL powyżej 40 mg/dl. U osób obciążonych dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym, u chorych z chorobą niedokrwienną serca lub cukrzycą przyjmuje się niższe normy cholesterolu we krwi:
- cholesterol LDL poniżej 2,5 mmol/l (100 mg/dl),
- cholesterolu całkowitego (TC) poniżej 4,5 mmol/l (175 mg/dl),
- trójglicerydy < 1,7 mmol/l (150 mg/dl).
Normy u dorosłych różnią się od tych, ustalonych dla dzieci. Prawidłowy poziom cholesterolu u dzieci wynosi do 170 mg/dl. Badanie laboratoryjne, które pozwala na określenie poziomu cholesterolu całkowitego, LDL, HDL oraz trójglicerydów nazywamy lipidogramem. Na badanie należy zgłosić się na czczo. Krew do badania pobierana jest z żyły łokciowej. Zaleca się, aby ostatni posiłek został spożyty ok. 10-12 godzin przed badaniem. Ważne jest, aby ostatni posiłek przed badaniem nie zawierał pokarmów wysokotłuszczowych oraz alkoholu, ponieważ może to zafałszować wynik badania. Należy również przed badaniem unikać intensywnego wysiłku fizycznego. Innym równie ważnym parametrem jest określenie stosunku stężeń frakcji HDL i LDL. Prawidłowy wynik HDL/LDL powinien wynosić 1:3-1:2. Parametr ten dokładniej określa ryzyko miażdżycy, zawału czy udaru w porównaniu do oznaczenia cholesterolu całkowitego (TC). Cholesterol LDL i HDL często określa się jako zły i dobry cholesterol. Wynika to z funkcji jakie pełnią wymienione frakcje w naszym organizmie. Lipoproteiny HDL, chronią tkanki, w tym naczynia krwionośne, przed zbyt wysokim stężeniem cholesterolu, wiążąc nadmierną ilości cholesterolu i transportując go do wątroby, gdzie zostanie zmetabolizowany, wydalony wraz z żółcią. Z kolei cholesterol LDL odpowiada za transport cholesterolu z wątroby do tkanek organizmu, co może przyczynić się do odkładania blaszki miażdżycowej i zwężenia światła naczyń krwionośnych, powodując utrudniony przepływ krwi. Wysoki poziom lipoprotein LDL jest istotnym czynnikiem, który zwiększa ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych. W aptekach są obecnie dostępne urządzenia przy użyciu, których można zmierzyć poziom cholesterolu w warunkach domowych.
Hipercholesterolemia – przyczyny, objawy
Zwiększenie stężenia cholesterolu we krwi powyżej przyjętych norm nazywamy hipercholesterolemią. Nieleczona może prowadzić do zmian miażdżycowych tętnic oraz innych zaburzeń sercowo-naczyniowych jak, zawał serca i udar mózgu. Stąd szczególnie ważna jest profilaktyka i wykonywanie badań diagnostycznych. Wyróżnia się hipercholesterolemię pierwotną oraz wtórną. Przyczyny pierwotnej mają podłoże genetyczne i są wynikiem defektu jednego lub kilku genów. Na jej ujawnienie się mogą wpływać czynniki środowiskowe, w tym dieta. Z kolei hipercholesterolemia wtórna może być wynikiem stosowania leków (np. glikokortykosteroidów, inhibitorów proteaz stosowanych w leczeniu zakażenia HIV, niektórych beta-blokerów) oraz objawem takich chorób jak: niedoczynność tarczycy, zespół nerczycowy, cukrzyca, zespół metaboliczny, łuszczyca). Wysoki cholesterol we krwi przez długi czas nie daje charakterystycznych objawów. Pierwsze skutki wysokiego poziomu cholesterolu we krwi często wynikają z powikłań takich jak miażdżyca tętnic, choroba niedokrwienna serca (ból w klatce piersiowej) i są konsekwencją zaburzeń układu sercowo-naczyniowego. Podwyższony poziom cholesterolu powoduje odkładanie się blaszki miażdżycowej w naczyniach krwionośnych, co może skutkować: chorobą niedokrwienną serca, miażdżycą tętnic szyjnych, miażdżycą tętnic nóg oraz zawałem serca, udarem mózgu. Na poziom cholesterolu we krwi w znacznej mierze wpływa styl życia, jaki prowadzimy – odpowiednia dieta, aktywność fizyczna, unikanie stresu oraz palenie tytoniu i alkohol. Do zwiększenia poziomu lipidów przyczyniają się przede wszystkim tłuszcze nasycone (zawarte w tłustym mięsie, nabiale i olejach zwierzęcych) oraz kwasy tłuszczowe typu trans (znajdujące się głównie w wyrobach przetworzonych).
Jak obniżyć wysoki poziom cholesterolu we krwi?
Poziom cholesterolu w naszym organizmie zależy od wielu czynników, na które mamy większy lub mniejszy wpływ. Z pewnością poza naszym wpływem pozostają uwarunkowania genetyczne, wiek oraz płeć. Możemy jednak skutecznie obniżyć poziom cholesterolu we krwi zmieniając tryb życia i wyeliminować czynniki narażające nas na hipercholesterolemię. Zaleca się także rzucenie palenia tytoniu oraz niespożywanie alkoholu. Warto również pochylić się nad tematem stresu w naszej codzienności, który sprzyja hipercholesterolemii i ograniczyć czynniki negatywne narażające nasze zdrowie. Należy zadbać także o regularną aktywność fizyczną. Ważną rolę w leczeniu hipercholesterolemii odgrywa prawidłowo zbilansowana dieta antycholesterolowa. Sposób w jaki się odżywiamy ma duży wpływ na poziom cholesterolu we krwi, mimo że w większości jest on wytwarzany endogennie w wątrobie. Dieta na cholesterol opiera się w dużej mierze na uzyskaniu deficytu kalorycznego. Jest to związane z nadwagą lub otyłością, które często towarzyszą wysokiemu poziomowi cholesterolu we krwi. Tłuszcze powinny stanowić 25-30% dziennego zapotrzebowania. Należy zwrócić uwagę na rodzaj spożywanych tłuszczy. Chorzy z hipercholesterolemią powinni unikać tłustych, smażonych i wysoko przetworzonych potraw, bogatych w tłuszcze nasycone, na korzyść gotowania, pieczenia i duszenia. Należy je zamienić na tłuszcze jedno – i wielonienasycone. W związku z należy wykluczyć z diety żywność typu fast food, margaryny, słodycze, przetworzone mięso. Zaleca się także spożywanie produktów zawierających dużo błonnika, ponieważ ogranicza on wchłanianie cholesterolu z przewodu pokarmowego. Warto również wprowadzić do diety żywność bogatą w witaminę C, witaminę E, kwasy omega-3 oraz karotenoidy i polifenole. Znajdziemy je w pełnoziarnistych produktach zbożowych, rybach, olejach roślinnych, warzywach, owocach, orzechach i nasionach. Witamina C oraz E wykazują działanie antyoksydacyjne. Zapobiegają utlenianiu cząsteczek cholesterolu LDL, dzięki czemu chronią przez rozwojem miażdżycy.
Jeżeli zmiana stylu życia i wdrożenie odpowiedniej diety nie spowoduje unormowania profilu lipidowego przez okres 6 miesięcy, zaleca się wprowadzenie leków. Farmakoterapię wdraża się także przy współwystępowaniu innych czynników ryzyka zdarzeń sercowo-naczyniowych: miażdżycy (np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, palenie tytoniu) oraz chorób wynikających z miażdżycy naczyń (np. zawał serca, udar, choroba wieńcowa). Stosuje się następujące grupy leków: statyny (lowastatyna, atorwastatyna, symwastatyna, rosuwastatyna), fibraty, żywice jonowymienne (kolestypol, cholestyramina, kolesewelam), ezetymib. Statyny w różnym stopniu obniżają poziom cholesterolu, mogą też zwiększać poziom HDL i umiarkowanie obniżać poziom trójglicerydów. Fibraty stosuje się przede wszystkim w zaburzeniach lipidowych z niskim poziomem HDL i wysokim poziomem trójglicerydów.
W aptekach są również dostępne bez recepty suplementy diety, które wspomagają obniżenie poziomu cholesterolu we krwi. Należy jednak pamiętać, że nie zastąpią one leków czy prawidłowej diety. Wśród substancji o potwierdzonym działaniu klinicznym, które wchodzą w skład suplementów wymienia się:
- monokalinę K,
- berberynę,
- resweratrol,
- algę morską – spirulinę,
- probiotyki,
- cynaryna i wyciąg z karczocha.
Wiele badań wskazuje, że pozyskiwana z fermentowanego czerwonego ryżu, monokalina K jest obecnie najsilniej działającym związkiem pochodzenia naturalnego, który obniża poziom cholesterolu LDL we krwi. Wyniki badań wskazały także na dodatkowe obniżenie poziomu całkowitego cholesterolu oraz trójglicerydów.