Ospa wietrzna to jedna z najbardziej zaraźliwych chorób wirusowych. Choć często kojarzona z łagodnym przebiegiem u dzieci, może prowadzić do poważniejszych komplikacji, zwłaszcza u dorosłych i osób z osłabionym układem odpornościowym. Zakażenie ospą wietrzną przenoszone jest głównie drogą kropelkową, co sprawia, że choroba bardzo szybko rozwija się w środowiskach, takich jak przedszkola czy szkoły. Dodatkowym wyzwaniem w kontrolowaniu jej rozprzestrzeniania jest fakt, że osoba zakażona może zarażać innych już na kilka dni przed pojawieniem się pierwszych objawów, takich jak wysypka zlokalizowana zwykle na tułowiu. Artykuł ten skupia się na mechanizmach zarażenia ospą wietrzną, a także na powikłaniach tej choroby i metodach eliminowania ryzyka zachorowań.
Kluczowe punkty
- Ospa wietrzna to choroba wieku dziecięcego, ale może wystąpić u osób dorosłych, które przechodzą ją znacznie ciężej niż dzieci. Ponadto u pacjentów np. z chorobami układu oddechowego jest ona częstokroć przyczyną poważnych komplikacji zdrowotnych.
- Osoba, która była w kontakcie z chorym na ospę wietrzną, przechodzi okres inkubacji wirusa, który wynosi od 10 do 21 dni. Jeśli w tym czasie rozwiną się u niej objawy ospy, staje się zaraźliwa dla innych. Jednak zanim to nastąpi, nie stanowi zagrożenia.
- Wirus ospy wietrznej i półpaśca to ten sam wirus, który pozostaje w organizmie do końca życia, jako forma uśpiona. Może się on jednak reaktywować.
- Szczepionka przeciwko ospie wietrznej jest bezpieczna, a ryzyko wystąpienia poważnych działań niepożądanych jest niskie. Dlatego jej zastosowanie jest rekomendowane jako skuteczna metoda zapobiegania tej chorobie.
Czym jest ospa wietrzna?
Ospa wietrzna jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirus varicella-zoster, charakteryzującą się swędzącymi zmianami skórnymi, czyli wysypką. Rozwija się w postaci czerwonych plamek, po czym przekształca się w krostki, aż wreszcie w pęcherzyki wypełnione płynem. Po kilku dniach zaczynają one pękać, a w ich miejscu tworzą się strupki. Zakażenie ospą wietrzną najczęściej występuje u dzieci, ale może także dotyczyć dorosłych, u których jej przebieg bywa cięższy.
Choroba ta jest bardzo zaraźliwa i przenosi się drogą kropelkową, co oznacza, że wystarczy bliski kontakt z osobą chorą, aby doszło do zakażenia. Zarażenie może nastąpić również poprzez kontakt z płynem z krostek. Okres wylęgania wirusa ospy wietrznej wynosi zazwyczaj od 10 do 21 dni. Zatem po kontakcie z osobą zakażoną, pierwsze objawy choroby, takie jak gorączka i wysypka, pojawiają się w tym przedziale czasowym. Warto zaznaczyć, że chory może zarażać innych już na 1-2 dni przed wystąpieniem wysypki oraz przez kilka dni po wykwicie, aż do czasu przyschnięcia wszystkich pęcherzyków.
Chociaż u większości dzieci przebieg ospy wietrznej jest łagodny, zakażenie może powodować poważne konsekwencje zdrowotne, takie jak zapalenie płuc i oskrzeli czy opon mózgowo-rdzeniowych. Leczenie choroby zazwyczaj polega na łagodzeniu objawów, takich jak świąd i gorączka, oraz dbaniu o odpowiednią higienę, aby wyeliminować ryzyko nadkażeń bakteryjnych pęcherzyków. W przypadku osób z osłabionym układem odpornościowym lub ciężkim przebiegiem choroby, lekarz może zalecić specjalistyczne leczenie przeciwwirusowe.
Półpasiec, czyli powikłanie pojawiające się u osób wcześniej chorujących na ospę
Półpasiec (herpes-zoster) to powikłanie, które może wystąpić po przebyciu ospy wietrznej. Jest wywoływany przez wirus varicella-zoster (VZV), ten sam, który odpowiada za ospę. Po jej ustąpieniu, wirus nie jest eliminowany z organizmu, lecz pozostaje w formie utajonej w zwojach nerwowych. U większości ludzi jest zatem nieaktywny, jednak u niektórych, po wielu latach, może się reaktywować i prowadzić do rozwoju półpaśca.
Półpasiec objawia się bolesną wysypką, która zwykle jest zlokalizowana po jednej stronie ciała, wzdłuż przebiegu nerwów. Typowe objawy to pieczenie, ból i swędzenie w okolicach wysypki, które mogą trwać nawet kilka tygodni.Choroba częściej występuje u osób starszych oraz u tych, których układ odpornościowy jest osłabiony, na przykład z powodu chorób przewlekłych, stresu lub leczenia immunosupresyjnego. Warto podkreślić, że osoba chorująca na półpasiec nie zaraża bezpośrednio półpaścem, ale może zarazić osoby, które nie przechorowały ospy, prowadząc u nich do rozwoju ospy wietrznej.
Czy można zarazić się od osoby, która była w kontakcie z chorym na wirusa ospy?
Zarażenie się ospą wietrzną od osoby, która miała jedynie kontakt z chorym, nie jest możliwe, dopóki ta osoba sama nie rozwinie objawów choroby. Wirus przenosi się bezpośrednio od jednostki już zakażonej, która znajduje się w aktywnej fazie schorzenia – najczęściej zaczyna je rozprzestrzeniać 1-2 dni przed pojawieniem się wysypki i pozostaje zaraźliwa do momentu, aż wszystkie pęcherzyki przekształcą się w strupy.
Warto pamiętać, że pacjenci z osłabionym układem odpornościowym, dzieci, kobiety w ciąży oraz seniorzy to grupa ryzyka, szczególnie narażona na cięższy przebieg choroby i jej niebezpieczne dla zdrowia konsekwencje. Dlatego też osoby, które były narażone na kontakt z chorymi, powinny zwracać uwagę na ewentualne objawy i, jeśli to możliwe, unikać przebywania z osobami z wyżej wymienionych grup, do czasu wykluczenia zakażenia.
Zaszczep się, aby uniknąć zachorowania
Szczepienie przeciwko ospie wietrznej działa poprzez wprowadzenie do organizmu osłabionego wirusa varicella-zoster, co pobudza układ odpornościowy do wytwarzania przeciwciał przeciwko temu wirusowi. Jeśli osoba zaszczepiona zostanie narażona na kontakt z wirusem ospy wietrznej, jej organizm będzie gotowy do szybkiej reakcji obronnej, co albo zapobiegnie zachorowaniu, albo znacząco złagodzi objawy choroby.
Dlaczego warto się zaszczepić? Szczepienie przeciw ospie wietrznej jest bardzo skuteczne i może zapobiec chorobie w ponad 90% przypadków. Nawet jeśli osoba zaszczepiona zachoruje, to przebieg ospy wietrznej będzie zazwyczaj dużo łagodniejszy, z mniejszą ilością pęcherzyków i niższym ryzykiem niebezpieczeństw. Powikłania ospy wietrznej, takie jak zapalenie płuc, zapalenie mózgu, zakażenia skóry czy półpasiec w przyszłości, są szczególnie groźne u dorosłych, osób z osłabionym układem immunologicznym, kobiet ciężarnych oraz niemowląt. Dlatego szczepienie jest szczególnie rekomendowane w celu ochrony tych grup.
Kiedy należy się zaszczepić? Szczepionkę na ospę wietrzną podaje się w 2 dawkach:
- Pierwsza dawka zwykle jest zalecana dzieciom w wieku od 12 do 18 miesięcy.
- Druga dawka powinna być podana w wieku od 4 do 6 lat.
Jeśli dziecko nie zostało zaszczepione w odpowiednim wieku, możliwe jest podanie szczepionki później. Również dorośli, którzy nie przeszli ospy wietrznej ani nie byli szczepieni, mogą i powinni się zaszczepić, zwłaszcza jeśli znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka zakażenia, np. pracują w służbie zdrowia, w szkołach lub przedszkolach.
Czy warto się szczepić? Zdecydowanie tak. Szczepienie jest najskuteczniejszą metodą ochrony przed ospą wietrzną i jej ewentualnymi konsekwencjami. Oprócz indywidualnej ochrony, masowe szczepienia przyczyniają się również do zmniejszenia liczby przypadków choroby w populacji, co chroni osoby, które nie mogą być zaszczepione z powodów medycznych, np. osoby z osłabioną odpornością.
Podsumowanie
Ospa wietrzna to wysoce zakaźna choroba wirusowa, najczęściej występująca u dzieci, choć może dotknąć osoby w każdym wieku. Chory zaraża otoczenie głównie drogą kropelkową oraz będąc w bezpośrednim kontakcie z innymi, zwłaszcza poprzez pęcherzyki na skórze, które uwalniają wirusa. Choroba ta, choć zwykle łagodna u dzieci, może powodować poważne powikłania u dorosłych, noworodków, kobiet w ciąży oraz osób z osłabioną odpornością.
Szczepionka przeciw ospie wietrznej jest skutecznym sposobem zapobiegania schorzeniu. Choć osoby zaszczepione mogą sporadycznie zachorować, objawy są wówczas łagodniejsze. Profilaktyka, izolacja chorych oraz szczepionki odgrywają kluczową rolę w ograniczeniu rozprzestrzeniania się wirusa.
Bibliografia
- Andrzej Radzikowski – "Choroby zakaźne i pasożytnicze u dzieci"
- Janusz Cianciara, Waldemar Halota – "Choroby zakaźne i pasożytnicze"
- Barbara Hasiec, Dorota Mirecka-Wąsowska – "Pediatria: choroby zakaźne i pasożytnicze"
