Wapń jest ważnym składnikiem diety, o którego odpowiednią podaż należy dbać każdego dnia. Jest on istotny dla prawidłowej kondycji kości, poza tym odpowiada za siły witalne, bierze udział w procesach krzepnięcia krwi, a także jest istotny dla kurczliwości mięśni oraz prawidłowej pracy serca. Dla człowieka niekorzystny jest zarówno niedobór wapnia (hipokalcemia), jak i nadmiar wapnia (hiperkalcemia). Co należy wiedzieć o właściwościach tego ważnego pierwiastka i jego wpływie na organizm? Jakie są normy wapnia we krwi i co zrobić, gdy badanie krwi da nieprawidłowy wynik?
Czym jest wapń i co należy wiedzieć o tym pierwiastku?
Wapń (Calcium) jest metalicznym pierwiastkiem z grupy berylowców, który jest naturalnie obecny w przyrodzie między innymi w postaci związków wapnia, gdzie ma drugi stopień utlenienia. Pierwiastek ten ma również nieocenione znaczenie biologiczne.
Wapń (Ca) jest niezwykle ważnym składnikiem mineralnym, materiałem budulcowym kości i zębów. Kości są też jego magazynem – znajduje się w nich aż 99 proc. tego pierwiastka. Reszta, czyli około 1 proc., jest w tkankach miękkich i płynach ustrojowych. Kości przez cały czas uwalniają wapń do krwi i pobierają go z powrotem, dlatego tak ważna jest codzienna podaż tego minerału z pożywienia. Jeśli ilość wapnia we krwi nie jest wystarczająca m.in. do odpowiedniej pracy serca czy innych narządów, organizm pobiera go z kości. Gdy zjemy posiłek bogaty w wapń, jego nadmiar zostanie zmagazynowany w kościach i w ten sposób w organizmie zostanie utrzymana równowaga.
Dzięki temu, że nadmiar wapnia w kościach jest czasowo zatrzymywany, zmniejsza się jego stężenie we krwi, co może chronić przed konsekwencjami jego podwyższonego poziomu. Gdy w diecie znów wapnia będzie za mało, zapasy zostaną uwolnione, by pokryć zapotrzebowanie narządów na ten pierwiastek. Wapń w postaci zjonizowanej jest natomiast aktywatorem enzymatycznym, poza tym pełni funkcję przekaźnika wtórnego oraz ma znaczenie dla przewodzenia impulsów bioelektrycznych. Bierze też udział w wydzielaniu hormonów oraz neurotransmiterów.
Ile wapnia potrzebuje człowiek?
Dorosłe kobiety oraz dorośli mężczyźni potrzebują około 1000 mg na dzień, a osoby powyżej 65. roku życia około 1200 mg na dzień. Trochę więcej tego pierwiastka potrzebują kobiety w ciąży oraz karmiące piersią – około 1000–1300 mg na dzień. Podobnie nastolatkowie, zarówno chłopcy, jak i dziewczynki – około 1300 mg na dzień. Dzieci w wieku 4–9 lat również potrzebują około 1000 mg dziennie, jednak młodsze – w wieku 1–3 lat –około 700 mg dziennie.
Ważne! Aby wapń lepiej był przyswajany przez organizm, należy go spożywać wraz z witaminą D. Zwiększa ona wchłanianie wapnia z jelit.
Poziom wapnia we krwi zależy od wielu czynników. Istotna jest nie tylko ilość wapnia dostarczanego wraz z pożywieniem, ale również to, w jakim stopniu wchłania się on z przewodu pokarmowego. Nie bez znaczenia jest również poziom wapnia wydalanego z organizmu wraz z moczem.
Wapń – dlaczego ten pierwiastek jest tak ważny dla człowieka?
Jak już wspomniano powyżej, wapń jest materiałem budulcowym kości i zębów – zapewnia im odpowiednią twardość i odbudowę. Poza tym uczestniczy również w wielu ważnych procesach życiowych człowieka, m.in. w krzepnięciu krwi, kurczliwości mięśni, odpowiedniej pracy serca i naczyń krwionośnych, przewodnictwie bodźców nerwowych, regulowaniu procesów przemiany materii, zmniejszaniu reakcji alergicznych, usuwaniu z organizmu metali ciężkich i toksyn, wzmacnianiu włosów i paznokci czy obniżaniu ciśnienia krwi. Lista prozdrowotnych właściwości wapnia jest znacznie dłuższa.
Wapń – gdzie jest go najwięcej?
Najlepszym źródłem przyswajalnego wapnia jest mleko i jego przetwory, np. kefiry, jogurty, żółte sery (np. edamski, gouda, cheddar) czy ser typu feta. Chodzi nie tylko o to, że w tych produktach znajduje się dużo wapnia, ale również o to, że są one bogate w substancje korzystnie wpływające na wchłaniania wapnia. Poza tym dobrym źródłem wapnia są ryby, np. sardynki w oleju lub ryby wędzone. Mniejsze ilości tego pierwiastka można znaleźć również w niektórych gatunkach mięs, np. w mięsie drobiowym, owocach i warzywach (np. arbuzy, pomidory, suszone figi czy morele, natka pietruszki, nasiona fasoli, kapusta, jarmuż, szpinak), orzechach czy niektórych przetworach zbożowych (np. chleb żytni razowy).
Pewne ilości wapnia można znaleźć również w niektórych wodach mineralnych (warto patrzeć na ich skład).
Niedobór wapnia (hipokalcemia) – czym to grozi?
Niedobór wapnia w organizmie może mieć bardzo przykre konsekwencje dla zdrowia. U dzieci niedobór wapnia może prowadzić do krzywicy i obniżenia szczytowej masy kostnej, co zwiększa ryzyko wystąpienia osteopenii, wcześniejszej osteoporozy i złamań w późniejszym wieku. U osób dorosłych niedobór tego pierwiastka może przyczyniać się do demineralizacji kości, a w konsekwencji do ich zmiękczania i deformacji, a także zwiększenia ryzyka osteoporozy i złamań. Niedobór wapnia może też wpływać m.in. na wzrost ciśnienia tętniczego krwi czy zaburzenia ze strony układu nerwowego.
Przyczyny i objawy niedoboru wapnia w organizmie
Co może być przyczyną niedoboru wapnia? Przyczyn może być bardzo wiele. Wśród nich wymienić można: zbyt małą podaż tego pierwiastka w diecie, niedobór witaminy D lub parathormonu, które poprawiają wchłanianie wapnia, zaburzenia hormonalne i nadmierne wydalanie tego składnika mineralnego z moczem, do czego przyczynia się nadmierne spożycie białka. Natomiast przyswajanie wapnia obniża kawa, herbata, alkohol i kwas szczawiowy. Za przyczyny hipokalcemii uznaje się również zniszczenie przytarczyc, zasadowicę oddechową lub niewydolność nerek, a także działanie uboczne niektórych leków, poza tym do niedoboru wapnia we krwi może przyczynić się ostre zapalenie trzustki.
Jakie objawy mogą sugerować niedobór wapnia? Zbyt niski poziom tego pierwiastka w organizmie może przyczyniać się m.in. do: mrowienia kończyn, ubytków w zębach, bólów stawów, skurczy mięśni, łamliwości kości, nadciśnienia tętniczego, zaburzeń snu, stanów lękowych, zawrotów głowy ikrwotoków z nosa. Niedobór tego pierwiastka może objawiać się również stanami depresyjnymi, poza tym pojawia się przemęczenie i wyraźnie spada kondycja skóry, włosów i paznokci. Niski poziom wapnia w organizmie może objawiać się też tendencją do siniaków.
Jak uzupełnić poziom wapnia w organizmie?
W przypadku objawów niedoboru wapnia w organizmie należy przede wszystkim przyjrzeć się jakości swojej diety. Wapń przyswaja się z przyjmowanych pokarmów w zaledwie 10–40%. Są też pewne produkty, które mogą spowodować większą lub mniejszą przyswajalność tego pierwiastka. Niekorzystnie na przyswajanie wapnia wpływa kwas szczawiowy, który można znaleźć między innymi w szczawiu, szpinaku i rabarbarze, a także kwas fitynowy, który obecny jest chociażby w otrębach. Na gorsze wykorzystanie wapnia przez organizm może też rzutować duża ilość fosforu w diecie. Natomiast niektóre składniki zwiększają wchłanianie wapnia. Można do nich zaliczyć laktozę oraz wspomnianą już witaminę D, kazeinę, a także niektóre aminokwasy lub inulinę.
Najlepiej uzupełnić niedobory wapnia poprzez modyfikację diety, dbając o to, aby na talerzu znajdowały się pokarmy obfitujące w ten pierwiastek oraz składniki zwiększające jego wchłanianie. Jeśli jednak okaże się, że zróżnicowana dieta mimo wszystko nie pokrywa zapotrzebowania organizmu na wapń, konieczne może okazać się wdrożenie suplementacji wapniem i witaminą D. Każdorazowo lekarz powinien wykonać poszerzone badania, które ustalą, czy przyczyna niedoboru wapnia nie leży poza dietą, gdyż w tym przypadku konieczne może być wdrożenie leczenia specjalistycznego.
Nadmiar wapnia (hiperkalcemia) – czym to grozi?
Wiele mówi się o tym, jak niebezpieczny dla organizmu może być niedobór wapnia we krwi, jednak należy pamiętać, że również nadmiar wapnia nie jest dla organizmu korzystny. Nadmiar wapnia w organizmie może być efektem przedawkowania witaminy D, laktozy, niektórych aminokwasów, fruktooligosacharydów, które poprawiają wchłanianie wapnia, a także stosowania zbyt wielu preparatów wielowitaminowych. Nadmiar wapnia w organizmie może jednak wskazywać również na nadczynność przytarczyc lub gruczolaka przytarczyc, poza tym stan ten często towarzyszy długotrwałemu unieruchomieniu, a także przerzutom chorób nowotworowych. Nadmiar wapnia w organizmie może prowadzić m.in. do powstania kamieni nerkowych, a także może wpływać na wchłanianie innych składników mineralnych, np. cynku, magnezu czy żelaza.
Objawami sugerującymi nadmiar wapnia w organizmie mogą być dolegliwości ze strony układu pokarmowego, np. nudności, wymioty, utrata apetytu czy zaparcia. Jak obniżyć poziom wapnia we krwi? Przede wszystkim pomocne może być obfite nawadnianie pacjenta oraz leki moczopędne, które pomogą wydalić wapń z organizmu. Poza tym zawsze należy walczyć z przyczyną hiperkalcemii, którą ustali lekarz, wykonując poszerzone badania.
Wapń – jak sprawdzić jego poziom w organizmie?
Aby sprawdzić, jaki jest poziom wapnia w organizmie, wystarczy zrobić badanie na oznaczenie wapnia całkowitego we krwi. Powinno być ono wykonywane na czczo, co oznacza, że pacjent nie powinien jeść na 12 godzin przed zgłoszeniem się do punktu pobrań. Na dzień przed planowanym badaniem dodatkowo warto ograniczyć intensywną aktywność fizyczną. Prawidłowe stężenie wapnia we krwi mieści się w granicach 2,25–2,75 mmol/l, a prawidłowe stężenie wapnia zjonizowanego powinno mieścić się w granicach 1,0–1,3 mmol/l. Każdorazowo należy jednak analizować wynik badania, biorąc pod uwagę przyjęte przez dane laboratorium wartości referencyjne. Wyniki odbiegające od norm przyjętych przez laboratorium określa się strzałkami w górę (wynik powyżej normy) lub w dół (wynik poniżej normy). Wapń całkowity powyżej normy wskazuje na hiperkalcemię. Wapń całkowity poniżej normy to natomiast hipokalcemia. Oba te przypadki wymagają konsultacji z lekarzem i poszerzonej diagnostyki, a także wdrożenia działań zaradczych.