Działanie i zastosowanie probiotyków

Probiotyki od lat cieszą się ogromnym zainteresowaniem zarówno pacjentów jak i badaczy naukowych. Ich rola w profilaktyce i leczeniu wielu chorób zdaje się być istotna. Probiotyki mogą stanowić pojedyncze szczepy lub ich kombinacje. Na rynku farmaceutycznym są dostępne w postaci zarówno suplementów diety jak i leków. Warto jednak podkreślić, że nie wszystkie szczepy bakterii probiotycznych mają udowodnione w badaniach na ludziach działanie i skuteczność. Dlatego tak ważny jest świadomy wybór odpowiednich preparatów dla dzieci i dorosłych.

Probiotyki – czym są?

Nazwa probiotyki pochodzi z greckiego „Pro bios” i oznacza „dla życia”. Korzystny wpływ probiotyków na zdrowie organizmu zostało odkryte w 1877 roku przez naukowców Pastteur oraz Jauberta. Zgodnie z definicją ISAPP (ang. International Scientific Association for Probiotics & Prebiotics) terminem probiotyki określa się żywe drobnoustroje, które podawane w odpowiednich ilościach, wywierają korzystny efekt zdrowotny u gospodarza. Wymaga się, aby korzystne działanie drobnoustrojów oraz bezpieczeństwo stosowania zostało potwierdzone przez co najmniej jedno badanie kliniczne.

Jak wybrać dobry probiotyk?

Jak brać probiotyki? Przy wyborze odpowiedniego probiotyku warto zasięgnąć rady farmaceuty w aptece, który w oparciu o wywiad i nasze potrzeby, pomoże dobrać właściwy preparat. Przy zakupie probiotyków warto również zwrócić uwagę na szczep bakterii probiotycznych, który w dużym stopniu warunkuje działanie, właściwości i przeznaczenie preparatu. Nie każdy probiotyk będzie skuteczny przy antybiotykoterapii czy biegunce. Na opakowaniu dobrego preparatu powinna być zamieszczona trzyczłonowa nazwa bakterii probiotycznych, zawierająca nazwę rodzaju, gatunku i szczepu drobnoustrojów. Ponadto, preparaty powinny zawierać w składzie szczepy probiotyczne, których działanie i bezpieczeństwo stosowania zostało potwierdzone badaniami klinicznymi. Do takich szczepów zaliczamy między innymi:

• Bifidobacterium animalis DN 173 001,
• Lactobacillus acidophilus,
• Lactobacillus rhamnosus GG (LGG) (np. Dicoflor),
• Lactobacillus casei DN 114 001,
• Lactobacillus plantarum 299v (np. Sanprobi IBS),
• Lactobacillus rhamnosus E/N, Oxy, Pen (np. Lakcid forte),
• Lactobacillus reuteri DSM 17938 (np. Biogaia),
• Saccharomyces boulardii (np. Enterol, Dierol, Lacidoenter).

Jest wiele rodzajów probiotyków. Warto również, wśród dostępnych preparatów, wybierać te, które są zarejestrowane jako leki. Leki charakteryzują się najwyższą jakością, przebadaną zawartością stabilnych kultur bakteryjnych czy drożdżaków (Enterol). Leki są kontrolowane w ciągu całego okresu przydatności do spożycia.

Probiotyki dla dzieci najczęściej aplikuje się w postaci kropli. Można je podawać już od pierwszych dni życia bezpośrednio do jamy ustnej lub po rozpuszczeniu w wodzie, mleku. Inną formą podania probiotyków dla dzieci są saszetki, których zawartość można rozpuścić w ulubionym napoju. Z kolei najbardziej powszechną formą podania probiotyków dla dorosłych są kapsułki. Preparaty dla dzieci można również zastosować u osób starszych, tylko w zwiększonej ilości. Należy zwrócić uwagę na ilość żywych mikroorganizmów w pojedynczej dawce preparatu, aby przyjąć ich odpowiednio dużo. Jest to konieczne dla uzyskania efektu terapeutycznego. Probiotyki dla dziecka zawierają zazwyczaj mniejszą ilość szczepów w pojedynczej saszetce, kapsułce niż te rekomendowane dla dorosłych.

Kiedy nie należy stosować probiotyków? Bakterie probiotyczne mogą uczulać, dlatego należy najpierw sprawdzić skład produktu i nie przyjmować go w przypadku nadwrażliwości na którykolwiek ze składników. Czy probiotyki można brać codziennie? Większość dostępnych na rynku probiotyków można zażywać codziennie.

Jak działają probiotyki?

Mikrobiota to ogół mikroorganizmów (bakterie, grzyby, pierwotniaki) zasiedlających organizm człowieka. Pełni wiele istotnych funkcji dla naszego zdrowia. Bierze udział w syntezie witamin, wspomaga perystaltykę jelit, wpływa korzystnie na odporność naszego organizmu oraz na funkcjonowanie układu nerwowego. Jednym z celów stosowania probiotyków jest zachowanie równowagi flory przewodu pokarmowego i tym samym podtrzymanie pełnionych przez nią funkcji. Drobnoustroje probiotyczne pomagają również przywrócić zachwianą równowagę mikroflory jelitowej po antybiotykoterapii, pobudzają układ immunologiczny, wpływając tym samym korzystnie na odporność. Ponadto regulują pracę jelit, wspomagają trawienie pokarmu, hamują rozwój chorobotwórczych drobnoustrojów.

Rola niektórych szczepów probiotycznych w prewencji i leczeniu wielu chorób została potwierdzona licznymi badaniami klinicznymi. Wśród nich wymienia się między innymi: zespół jelita nadwrażliwego, chorobę Crohna, infekcje intymne i dróg moczowych, alergie (w tym atopowe zapalenie skóry) oraz hipercholesterolemię, infekcje górnych dróg oddechowych. Udowodniono również korzystny wpływ drobnoustrojów probiotycznych w leczeniu biegunek o różnej etiologii. Wykazano mniejsze ryzyko biegunki szpitalnej spowodowanej rotawirusami u dzieci, którym podawano szczep Lactobacillus rhamnosus GG. W leczeniu biegunki spowodowanej przez Clostridium difficile wysoką skuteczność udokumentowano w stosunku do S. boulardii.

Wiele antybiotyków, zwłaszcza tych o szerokim spektrum działania, może powodować rozwolnienie. Wynika to z wyjaławiania flory bakteryjnej jelit – antybiotyki niszczą także dobroczynne bakterie, wchodzące w skład naszej mikroflory. Może to doprowadzić w konsekwencji do rozwoju chorobotwórczych drobnoustrojów – grzybów, bakterii. Wyniki przeprowadzonych dotychczas badań wskazały na korzyści związane z przyjmowaniem podczas antybiotykoterapii probiotyków zawierających w odpowiednich dawkach szczepy S. boulardii oraz LGG. Zastosowanie antybiotyku łącznie z odpowiednim probiotykiem zmniejsza ryzyko wystąpienia biegunki. Warto również rozważyć dodatkową suplementację opartą o probiotyki w przypadku podróży do krajów o niskim standardzie sanitarnym. Najwyższe wskaźniki zachorowań notuje się w przypadku podróży osób z krajów wysoko rozwiniętych do krajów rozwijających się Azji, Afryki, Ameryki Południowej (20-66%). Większość przypadków choroby jest związana ze  spożyciem zanieczyszczonej żywności, wody. Aby uchronić się przed zakażeniem patogenami, które wywołują biegunkę podróżnych, warto zastosować się do kilku prostych wskazówek:

• unikać spożywania żywności od ulicznych sprzedawców,
• często myć ręce, zwłaszcza podczas korzystania z toalety i przed posiłkami,
• myć warzywa i owoce przed spożyciem,
• spożywać butelkowaną wodę,
• unikać picia napojów z lodem niewiadomego pochodzenia,
• unikać konsumpcji niepasteryzowanych produktów mlecznych oraz lodów lokalnej produkcji.

Najczęściej biegunkę podróżnych wywołuje patogen – Escherichia coli. Wśród innych chorobotwórczych drobnoustrojów wymienia się również  bakterie (Salmonella, Shigella, Campylobacter), wirusy (adeno- i rotawirusy) oraz pierwotniaki (Entamoeba histolytica, Giardia intestinalis, Cryptosporidium parvum). W profilaktyce biegunki podróżnych są szczególnie zalecane szczepy probiotyczne S. boulardii, które wspierają równowagę dobroczynnych bakterii w jelitach, zapobiegają namnażaniu się szkodliwych patogenów i stymulują układ odpornościowy, hamują działanie bakterii i neutralizują ich toksyny.

Kolejnym ważnym i możliwym zastosowaniem probiotyków jest wspomaganie leczenia zaparć czynnościowych. Dotychczasowe badania kliniczne wskazały w szczególności na korzyści wynikające ze stosowania bakterii probiotycznych:

• Lactopbacillus acidophilus,
• Lactopbacillus casei,
• Lactopbacillus rhamnosus,
• Lactopbacillus reuteri,
• Bifidobacterium lactis,
• Bifidobacterium breve.

Działanie wymienionych powyżej szczepów bakterii polega w dużej mierze na produkcji kwasu mlekowego, masłowego, propionowego, Prowadzi to do obniżenia pH w jelicie, wzmożenia perystaltyki jelita grubego i tym samym ułatwia wypróżnianie. Rozważając temat probiotyków nie można nie poruszyć wątku kolek niemowlęcych, z którymi często zmagają się i dzieci i ich rodzice, poszukując skutecznych rozwiązań. Wśród metod łagodzenia kolek niemowlęcych wymienia się podawanie probiotyków z L. reuteri DSM.

Zespół jelita drażliwego (IBS, ang. Irritable Bowel Syndrome) to kolejna jednostka chorobowa, w leczeniu której stosuje się probiotyki. Szacuje się, że na zespół jelita drażliwego może chorować około 3,8% ludzi na całym świecie. Wśród charakterystycznych objawów wymienia się biegunkę i/lub zaparcia (w zależności od postaci IBS objawy mogą przeważać lub występować naprzemiennie), silne bóle brzucha, wzdęcia. Przyczyna IBS nie została w pełni wyjaśniona. Do rozwoju zespołu jelita drażliwego może się przyczynić stres, nieodpowiednia dieta (uboga w błonnik), alergie czy też infekcje przewodu pokarmowego. Przyjmowanie odpowiednich probiotyków na jelita wspomaga u chorych prawidłową perystaltykę. Wśród szczepów probiotycznych wspomagających leczenie zespołu jelita drażliwego, wymienia się między innymi Bifidobacterium infantis 35624, Lactobacillus plantarum 299v, Lactobacillus rhamnosuc GG, Lactobacillus reuteri DSM oraz Bifidobacetrium bifidum MIMBb75.

Flora bakteryjna pochwy zawiera głównie bakterie probiotyczne z rodzaju Lactobacillus, które stanowią około 96% flory bakteryjnej. Zaburzenie równowagi mikrobiologicznej pochwy może prowadzić do bakteryjnej waginozy, tlenowego zapalenia pochwy, grzybicy pochwy oraz zakażenia bakteriami pochodzącymi z przewodu pokarmowego. Czynnikami, które mogą spowodować zaburzenia równowagi flory bakteryjnej pochwy są między innymi: antybiotykoterapia, chemioterapia, radioterapia oraz zmiany hormonalne, stres czy nieprawidłowa higiena. Jak już wspomniano, probiotyki znalazły zastosowanie w leczeniu wspomagającym infekcje intymne. W tym przypadku stosuje się je w postaci tabletek/kapsułek dopochwowych, które pozwalają na działanie miejscowe szczepów probiotycznych, przez co zwiększa się skuteczność działania drobnoustrojów. Preparaty te stosuje się w celu przywrócenia lub uzupełnienia flory bakteryjnej pochwy i utrzymania właściwego pH, które utrudnia rozwój patogenów.

Probiotyki dopochwowe stosuje się głównie:

• w profilaktyce zakażeń układu moczowo-płciowego (również w okresie po menopauzalnym, po połogu),
• wspomagająco w leczeniu zakażeń pochwy, przy antybiotykoterapii.

Wśród szczepów probiotycznych o udowodnionym korzystnym działaniu w leczeniu i profilaktyce zakażeń pochwy, wymienia się między innymi bakterie kwasu mlekowego Lactobacillus fermentum 57A, Lactobacillus plantarum 57B, Lactobacillus gasseri 57C.

Wykazano również, że systematyczne stosowanie odpowiednich dawek szczepów probiotycznych może zmniejszać częstość występowania objawów oraz ryzyko zachorowań na atopowe zapalenie skóry. Przeprowadzone dotychczas badania wskazały na dobroczynne działanie w szczególności: Lactobacillus rhamnosus, Lactobacillus paracasei, Lactobacillus fermentum, Lactobacillus plantarum CJLP133, Lactobacillus paracasei GMNL133 i Lactobacillus fermentum GM090.

Podsumowując, probiotyki pełnią wiele istotnych funkcji:

• przywracają i utrzymują naturalną równowagę flory jelitowej,
• wspierają prawidłową odporność organizmu,
• wspomagają trawienie i wchłanianie składników pokarmowych,
• regulują pracę i perystaltykę jelit,
• wspomagają leczenie i profilaktykę biegunek o różnej etiologii,
• łagodzą objawy alergii, w tym atopowego zapalenia skóry,
• zmniejszają ryzyko wystąpienia efektów ubocznych antybiotykoterapii (biegunki),
• wspomagają profilaktykę, leczenie wielu schorzeń, między innymi: stany zapalne jelit, zespół jelita drażliwego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• ułatwiają wchłanianie witamin i składników odżywczych,
• zwiększają skuteczność eradykacji Helicobacter pylori,
• wspomagają profilaktykę i leczenie wzdęć i zaparć,
• wspomagają obniżenie poziomu złego cholesterolu,
• wspierają profilaktykę i leczenie nawracających zakażeń dróg moczowo-płciowych,
• zapobiegają zapaleniom dziąseł,
• łagodzą objawy nietolerancji laktozy,

wspierają leczenie kolki niemowlęcej.

Probiotyk i synbiotyk. Czym się różnią?

Dość często w aptekach możemy przy zakupie probiotyku usłyszeć o preparacie o dodatkowych korzyściach, tzw. synbiotyku. Czym jest synbiotyk? Jakie są różnice pomiędzy probiotykiem a synbiotykiem? Synbiotyk to połączenie probiotyku z prebiotykiem. Z kolei prebiotyk to składnik, który nie ulega trawieniu. Jego rola opiera się na pobudzaniu wzrostu i aktywności bakterii probiotycznych w jelitach.  Prebiotyki są pożywką dla probiotyków i wpływają stymulująco na ich wzrost. Wśród najpopularniejszych składników wymienia się inulinę, oligofruktozę, skrobię oraz składniki obecne w takich produktach spożywczych jak cebula, czosnek, por.

Naturalne probiotyki

Naturalne probiotyki są źródłem pożytecznych mikroorganizmów, które działają korzystnie na nasze zdrowie. Naturalne probiotyki znajdują się przede wszystkim w mlecznych produktach fermentowanych oraz kiszonkach:

• kefiry,
• jogurty naturalne, 
• zsiadłe mleko,
• maślanka,
• sery, które nie zostały poddane pasteryzacji,
• kiszone owoce i warzywa (kiszona kapusta, ogórki, buraki),
• zakwas buraczany, chlebowy,
• produkty sojowe (mleko sojowe, tofu, tempeh),
• kimchi, czyli tradycyjne koreańskie danie składające się z fermentowanych i kiszonych warzyw, przeważnie z kapusty pekińskiej z dodatkiem warzyw i przypraw, 
• kombucha, czyli napój na bazie czarnej herbaty poddanej fermentacji przez tzw. grzybek herbaciany. 
•