Zapalenie pęcherza moczowego – objawy, przyczyny, leczenie

Zakażenia układu moczowego (ZUM) to jedne z najczęstszych infekcji pozaszpitalnych. Towarzyszy im ból oraz dyskomfort. Kobiety chorują zdecydowanie częściej niż mężczyźni. Jest to podyktowane różnicami anatomicznymi. Wśród dzieci zakażenia układu moczowego dotyczą około 10% populacji. Ryzyko infekcji rośnie również wraz z wiekiem. Jest to związane między innymi z menopauzą, upośledzeniem czynności gruczołu krokowego oraz z chorobami współistniejącymi. Jakie są przyczyny zapalenia pęcherza moczowego? Jak objawia się infekcja? W jaki sposób leczyć zapalenie pęcherza moczowego?

Klasyfikacja zakażeń układu moczowego

Zakażenia układu moczowego można podzielić na kilka grup. Wyróżnia się między innymi:

• młode kobiety z niepowikłanym zapaleniem pęcherza moczowego;
• młode kobiety z nawracającym niepowikłanym zapaleniem pęcherza moczowego;
• młode kobiety z niepowikłanym ostrym odmiedniczkowym zapaleniem nerek;
• kobiety i mężczyźni z ostrym niepowikłanym zapaleniem pęcherza, u których istnieje duże prawdopodobieństwo równoczesnego bezobjawowego zajęcia procesem chorobowym nerek lub stercza;
• kobiety i mężczyźni z powikłanym zakażeniem układu moczowego;
• kobiety i mężczyźni z bakteriomoczem bezobjawowym.

Zakażenia dzielimy na powikłane i niepowikłane. O zakażeniach niepowikłanych mówimy w sytuacji, gdy dochodzi do rozwoju infekcji wywołanej przez typowe bakterie, u osoby zdrowej, bez wad układu moczowego oraz bez upośledzenia mechanizmów obronnych. Zakażenie powikłane to zakażenie u osoby z anatomicznym lub czynnościowym utrudnieniem odpływu moczu lub upośledzeniem mechanizmów obronnych lub wywołane przez nietypowe drobnoustroje.

Zapalenie pęcherza moczowego – przyczyny

W prawidłowych warunkach drogi moczowe są jałowe. Wyjątek stanowi dolny odcinek cewki moczowej, w której bytują takie bakterie jak gronkowce koagulazoujemne, maczugowce, pałeczki kwasu mlekowego czy też pałeczki pochwowe. Do rozwoju stanu zapalnego w obrębie pęcherza moczowego dochodzi w wyniku kolonizacji ujścia cewki moczowej przez bakterie patogenne. Częściej chorują kobiety z uwagi na obecność bakterii w przedsionku pochwy oraz mniejszą odległość ujścia cewki moczowej od odbytu. W kolejnym kroku bakterie przedostają się do pęcherza moczowego, wywołując stan zapalny. Najczęstszą przyczyną infekcji pozaszpitalnych i szpitalnych pęcherza moczowego, bez względu na wiek pacjentów, są Gram-ujemne pałeczki jelitowe z rodziny Enterobacteriaceae, w szczególności uropatogenne szczepy Escherichia coli (UPEC) które mogą odpowiadać nawet za 90% zakażeń. Szczepy uropatogenne E. coli mają większą zdolność wytwarzania fimbrii, cytolitycznej hemolizyny i systemów nabywania żelaza oraz posiadają otoczkę. Szczepy powodujące ostre zapalenie pęcherza moczowego w 80% posiadają mannozo–wrażliwe fimbrie (FimH), które umożliwiają adhezję do nabłonka pęcherza. Wśród innych bakterii wywowłujący zapalenie pęcherza moczowego wymienia się także Staphylococcus saprophyticus (5–10%; głównie u kobiet aktywnych seksualnie), Proteus mirabilis, Klebsiella spp., Enterococcus spp. (≤5%).

Czynniki zwiększające ryzyko wystąpienia zapalenia pęcherza moczowego

• wiek – upośledzenie aktywności przeciwbakteryjnej wydzieliny gruczołu krokowego, zahamowanie hormonalnej czynności jajników po menopauzie (co sprzyja zmianie fizjologicznej flory pochwy i sromu), zaburzenie w opróżnianiu pęcherza moczowego na skutek powiększenia gruczołu krokowego;
• ciąża – glikozuria, upośledzone zagęszczanie moczu, zastój moczu;
• cukrzyca – cukromocz, hiperglikemia, mikroangiopatia, neuropatia autonomiczna, zaburzenia perystaltyki dróg moczowych;
• leki immunosupresyjne;
• instrumentacja dróg moczowych (cewnikowanie, zabiegi urologiczne);
• kamica moczowa;
• odpływ pęcherzowo – moczowodowy;
• zmiany flory bakteryjnej spowodowane np. antybiotykoterapią;
• wrodzone wady układu moczowego;
• nawracające zakażenia w dzieciństwie.

Objawy zapalenia pęcherza moczowego

Wśród głównych objawów zapalenia pęcherza moczowego wymienia się te związane z oddawaniem moczu jak dysuria, częstomocz, krwiomocz, mimowolne oddawanie moczu (w zapaleniu pęcherza moczowego zwykle u starszych kobiet z obniżeniem narządu rodnego), ból okolicy nadłonowej, leukocyturia, bakteriomocz. Objawy ogólne, jak gorączka, dreszcze, ból głowy, nudności, wymioty.

Diagnostyka laboratoryjna

W celu prawidłowego rozpoznania zapalenia pęcherza istotne jest wykonanie badań laboratoryjnych potwierdzających diagnozę. Wśród nich wyróżnia się:

• badanie ogólne moczu – ze szczególnym uwzględnieniem obecności leukocytów, erytrocytów, bakterii, azotynów i esterazy leukocytów w moczu. Wyjątek stanowi niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego u kobiety, które rozpoznaje się na podstawie samych objawów klinicznych;
• badanie krwi – leukocytoza, wzrost OB, zwiększone stężenie CRP;
• posiew moczu – wykonywany głównie w przypadkach pozaszpitalnych. W celu wstępnej diagnozy wykonuje się testy paskowe na obecność w moczu azotynów wytwarzanych przez pałeczki jelitowe Enterobacteriaceae;
• USG układu moczowego;
• urografia.

Leczenie

Osobom z zakażeniem układu moczowego zaleca się odpoczynek, odpowiednią podaż płynów, a w razie gorączki podanie odpowiedniego leku (np. paracetamol, ibuprofen).

W przypadku infekcji bakteryjnej podstawą terapii jest podanie leków przeciwdrobnoustrojwych.

Leki przeciwdrobnoustrojowe:

• nitrofurantoina podawana w dawce 100 mg doustnie, 2 razy dziennie przez 5 dni; nie zaleca się, gdy klirens kreatyniny <60 ml/min;
• trimetoprim podawany 100 mg doustnie, 2 razy dziennie przez 5dni;
• połączenie trimetoprim + sulfametoksazol (kotrimoksazol) 160/800 mg podawane 2 razy dziennie przez 3 dni;
• fosfomycynę podawaną w dawce 3 g doustnie jednorazowo; należy unikać tego leku w razie podejrzenia kłębuszkowego zapalenia nerek;
• fluorochinolony (ofloksacyna, cyprofloksacyna, lewofloksacyna);
• beta – laktamy (amoksycylina z kwasem klawulanowym, cefaklor).

W leczeniu wspomagającym zapalenie pęcherza moczowego można zastosować również leki o działaniu rozkurczowym, które pozwolą na zmniejszenie bólu oraz leki przeciwzapalne. Dodatkowo zaleca się również zastosowanie preparatów zawierających w swoim składzie wyciągi z liści brzozy, korzenia pietruszki, naowocni fasoli, ziele rdestu, kłacze perzu, które działają moczopędnie, nasilają diurezę co sprzyja wypłukiwaniu z dróg moczowych drobnoustrojów. Wymienione wyciągi wspomagają prawidłowe funkcjonowanie dróg moczowych.

Leczenie zapalenia pęcherza moczowego u kobiety w ciąży

Schemat leczenia przeciwbakteryjnego zapalenia pęcherza moczowego u kobiet ciężarnych opiera się na następujących lekach:

• amoksycylina  w dawce 500 mg podawana doustnie 3 razy dziennie; 
• amoksycylina z kwasem klawulanowym w dawce 625 mg podawana doustnie 2 razy dziennie;
• cefaleksyna(i) w dawce 250–500 mg podawan doustnie 4 razy dziennie; 
• fosfomycyna w dawce 3,0 g podawana jednorazowo;
• kotrimoksazol w dawce 960 mg podawany doustnie 2 razy dziennie (nie należy stosować w I trymestrze ciąży oraz krótko przed rozwiązaniem ciąży

Przed rozpoczęciem leczenia należy wykonać posiew moczu, który pozwoli określić wrażliwość drobnoustrojów na leki. W oparciu o otrzymany wynik należy dobrać odpowiedni lek.

Profilaktyka

Profilaktyka zakażeń układu moczowego jest szczególnie istotna w przypadku infekcji o charakterze nawracającym. W celu zmniejszenia ryzyka infekcji prowadzącej do zapalenia pęcherza moczowego należy przestrzegać następujących zasad:

• zapewnienie diurezy >3-4 l;
• częste mikcje (przed snem, bez odczuwania parcia na mocz);
• unikanie zaparć;
• wypicie szklanki wody przed – i mikcję po stosunku;
• właściwa higienę osobista;
• zmiana stosowanej antykoncepcji – unikanie środków plemnikobójczych;
• sok z żurawiny, tabletki z ekstraktem z żurawiny – hamują przyleganie uropatogennych bakterii do komórek nabłonka;
• probiotyki – podawanie doustne lub dopochwowo, zawierające w sklądzie szczepy o potwierdzonym dobroczynnym działaniu na drogi moczowe – Lactobacillus reuteri oraz Lactobacillus rhamnosus.